बाई गं.ऽऽऽ बाई गं!

स्त्री जन्मा ही तुझी कहाणी

हृदयी अमृत नयनी पाणी ...

वगैरे काव्ये सर्वांना ऐकून चांगलीच ओळखीची झालेली आहेत. स्त्री बद्दल जाहीरपणे बोलताना मायमराठीचे सर्व अलंकार झगमगत  असतात. स्त्रियांना अनेक सुंदर विशेषणे बहाल केली जातात. वत्सल्यमूर्ती, करुणामयी, माऊली, मूर्तिमंत सात्विकता आणिक काय अन् काय. स्त्री बद्दल बोलताना असेच बोलायची पद्धत आहे. परंतु प्रत्यक्ष परिस्थितीत हे असले उदात्त, पवित्र, सुंदर वगैरे काहीही नसते बरं का. डोळे उघडून नीट पाहिले आणि कान देऊन नीट ऐकले की कळते स्त्री जातीचे केले जाणारे उदात्तीकरण पोकळ आहे.

स्त्री म्हणजे कुणी देवी, देवता नाही हे मान्य केले की बरेचसे प्रश्न निकाली निघतील. आदर्श स्त्री कशी असावी या बद्दल काही पूर्वापार चालत आलेल्या कल्पना आहेत. संस्कृती, परंपरांच्या नावाने त्या जोपासल्या जातात. कितीही आधुनिक, उच्चशिक्षित वगैरे असलेल्या घरांमध्ये देखील स्त्रीविषयक काही प्रतिमा जपलेल्या असतात. "माझी आज्जी फार सोशिक, माझ्या आईने खूप कष्ट केले, माझ्या पत्नीने तिच्या इच्छा बाजूला ठेवून घराला महत्त्व दिले..." इत्यादी वाक्ये हरघडी ऐकवली जातात. स्त्रियांच्या त्यागाच्या कथा सांगितल्या जातात आणि हे ऐकणाऱ्या पुढच्या पिढीतील स्त्रियांनी तोच कित्ता गिरवला पाहिजे अशी अपेक्षा बाळगली जाते. अशा अपेक्षांची पूर्ती करणारी स्त्री आदर्श असते आणि तसे न करणारी स्त्री ही स्त्री जातीला कलंक समजली जाते. आणि अशा अपेक्षा करणारे फक्त पुरुष नसतात तर स्त्रियाही तीच समजूत बाळगून असतात. किंबहुना स्त्रिया या बाबतीत जरा जास्तच कट्टर असतात.

स्त्री ही स्त्रीची शत्रू आहे हे त्रिवार सत्य आहे. स्त्रिया या जास्त छळवादी असतात. आता जमाना बदललाय, आधुनिक साधने उपलब्ध आहेत, स्त्रियांना घराबाहेर जाणे आता तितकेसे अवघड राहिले नाही. कुणाला वाटेल झालीय की प्रगती..  स्त्रिया आता नवीन फॅशन चे पोषाख करतात, मोबाईल फोन, कंप्युटर वापरतात, वाहने चालवतात... पंचवीस वर्षांपूर्वी असे काहीच नव्हते. बदल झालाय पण काही अपवाद वगळता फक्त वरवरचा, पोषाखी. स्त्रियांची मानसिकता अजून तीच आहे. कुटुंबप्रमुख पुरुषच असणार, नोकरी करणाऱ्या स्त्रीने तिची कमाई पतिदेवांच्या हाती सुपूर्द करणे अपेक्षित असते. आणि  बहुसंख्य स्त्रियांना यात काही गैर आहे असे वाटत नाही. स्त्रीने स्वत: साठी काही कारणे हे तितकेसे बरे समजले जात नाही. स्त्रियाच या बाबतीत अग्रेसर असतात "काय तरी बाई हिचे वागणे? शोभते का?" अशी कुजबूज ऐकू येते. "स्त्री ही क्षणाची पत्नी आणि अनंत काळाची माता असते." वगैरे फडतूस वाक्ये उगाळली जातात. खरे तर स्त्रीचे आयुष्य हे तिचे नसतेच मुळी, त्यात अनेक वाटेकरी असतात. 

असे असले तरी अनेक स्त्रिया आदर्श वर्तन करण्यात मग्न असतात. त्यांना घरातले आणि आजूबाजूचे लोक प्रोत्साहन देत असतात. अशा कौतुकाची नशा चढते की काय कोण जाणे? पण त्या स्त्रिया पण आदर्श वागणूक नसलेल्या स्त्रियांची निंदा नालस्ती करतात. आणि कुणाची अशी निंदानालस्ती करणे, ते देखील त्या व्यक्तीच्या अनुपस्थितीत, हे आदर्श वर्तन नाही हे त्यांच्या लक्षातच येत नाही. स्त्रिया आता (म्हणे) स्वतंत्र आहेत. त्यांचे वेगवेगळे गट असतात, संघटना असतात . हे चांगलेच आहे. "एकी हेच बळ" हे खरे आहे. ज्यांना खरोखर चांगले काम करायचे आहे अशा काही संघटना आहेत पण काही वेळा अशा संघटित स्त्रिया फार धोकादायक होतात... हा माझा अनुभव आहे.

संघटनेतील स्त्री ही कायम पीडित आणि बिच्चारी असते. तिच्या तक्रारी या खऱ्या असतात. लबाडी, खोटेपणा, कांगावखोरपणा इत्यादी अवगुणा पासून अशा स्त्रिया दूर असतात कारण त्या संघटनेच्या सदस्या असतात. संघटनेतील स्त्री ज्यांच्याबद्दल तक्रार करेल त्यांच्या पाठीमागे सर्व संघटना हात धुवून लागते (मी हे सरसकट सगळ्यांबद्दल लिहीत नाहीये, काही आदरणीय अपवाद आहेत, हे त्यांना लागू होत नाही). खरे खोटे तपासण्याची तसदीदेखील त्या घेत नाहीत हे विशेष.

मी अनेक वर्षांपासून अशा स्त्रियांच्या त्रासाने वैतागलेली आहे. या स्त्रिया त्यांना कष्टकरी, कुशल कामगार, कलाकार वगैरे म्हणवतात. त्या गरीब आणि गरजू असतात. सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे त्यांच्या पाठीमागे कुणी संघटना अथवा समाजसेवक किंवा कुणीतरी समाजात बऱ्यापैकी प्रभाव असलेल्या व्यक्ती असतात. माझ्या मागे लागलेल्या स्त्रियांनी गेली काही वर्षे माझे आयुष्य बरबाद केले आहे. माझे घर, घरातील माणसे यांच्यावर त्या जबरदस्ती करतात. त्यांना हवे तेच मी करावे म्हणून मला त्रास देतात. माझ्या कपड्यांपासून दागिने, भांडी, चादरी, घरातील फर्निचर यावर मनसोक्त हात साफ करतात. त्यांच्या जोडीला काही शिंपी, न्हावी, मेकअप करणारे इत्यादींनी धुमाकूळ घातला आहे. खरे तर या सगळ्यांवर बहिष्कार घालायला पाहिजे. कारण त्यांच्या कल्पना अत्यंत विचित्र काहीशा विकृत आहेत.  त्या ओंगळ कल्पनांचे  माझ्यावर प्रयोग करतात. गेली काही वर्षे माझ्याकडे वापरायला नीटसे कपडे नाहीत आणि याचे कारण माझ्याकडे पुरेसे पैसे नाहीत हे नाहीये. मी आणलेला प्रत्येक कपडा (अगदी अंतरवस्त्रा पासून सर्व) या तथाकथित शिंप्याच्या भक्षस्थानी पडलेला आहे. दुसऱ्याची वस्तू, कपडे हे लोक बिनदिक्कत परवानगी न घेता वापरतात. माझ्या सर्व चांगल्या दर्जाच्या वस्तूंची विल्हेवाट लावली आहे. पण तरी तक्रार करण्याची मला परवानगी नाही. लगेच माझ्यासमोर गरजूंना मदत करणे किती उदात्त आहे, आणि असे न करणारी तू किती स्वार्थी आहेस? इत्यादी राग आळवले जातात. असे करणारी पोर पोरी आचरट आहेत आणि त्यांच्या आईवडिलांची कमाल वाटते. त्यांनी निर्माण केलेली प्रजा दुसऱ्यांच्या घराचे वाटोळे करते आणि हे मायबाप त्याचे कौतुक करतात? म्हणजे निर्लज्ज नक्की कुणाला म्हणावे? हे करणाऱ्या आणि करवणाऱ्या समाजसेवक, कौशल्य विकासकांची घरे मात्र सुरक्षित आहेत. माझ्या कुठल्याही वस्तूवर, कपड्यावर माझा हक्क चालत नाही. अनेक बेशरम मंडळी बिनदिक्कत त्याचे वाटोळे करतात. अनेक स्त्रिया, (स्वतः ला उगीचच कलाकार, कुशल वगैरे समजणारी) बेअक्कल पोर पोरी आणि रिटायरमेंट नंतर फावल्या वेळात जमले तर (इतरांना) सुधारण्याचा ठेका घेतलेली काही ज्येष्ठ मंडळीं यांनी माझे जिणे त्रासाचे केलेले आहे. या संघटित समुदायाच्या दहशतीखाली गेली काही वर्षे मी जगते आहे. त्यांनी त्यांच्या करामतींनी मला मनस्ताप तर अतोनात दिला आहे आणि माझ्या आरोग्याला धोका उत्पन्न केला आहे. माझे काही बरे वाईट झाले तर या सर्वांना दोषी समजून शिक्षा द्यायला पाहिजे. यातील काही सदस्य माझे घर दिवस रात्र कुरतडतायत.. बिनदिक्कत . त्यांना विरोध करण्याची हिम्मत कुणाकडेही नाही.  माझे घर म्हणजे त्यांचे हक्काचे ठिकाण झाले आहे. वाट्टेल त्या वस्तू ते उचलून नेतात पण तरीही ते चोर नाहीत. ते फक्त गरजवंत आहेत. 

कलेच्या नावाखाली नुसता हैदोस चालू आहे. नुकत्याच मी काही चादरी विकत घेतल्या तर या दुष्टानी त्यावर स्वत:च्या  कलेचे(?) बटबटीत आणि हिडीस प्रयोग करून त्याची विल्हेवाट लावली आहे. त्यांना कुणीतरी सांगणे गरजेचे आहे की रंगांचे खराट्या सारखे फरकाटे ओढणे याला कला म्हणत नाहीत. कापडावर रिकामी जागा दिसली की यांचे हात वळवळू लागतात. मिळेल त्या रंगाने सुचेल, जमेल तो आकार ते चितारतात. काही चादरी आणि कपडे तर इतके ओंगळ केले होते जे वापरणे अशक्य होते. या लोकांना काही सुबक, सुंदर निर्माण करता येत नाही पण असलेल्या चांगल्या वस्तूंचे विद्रुपीकरण मात्र जमते. मी नुकतेच एक कापड विकत घेतले त्यावर या मंडळींनी पांढऱ्या  रंगाचे हिडीस आकार चितारले आहेत आणि मोठ्ठाली फुले काढून त्यावर विकृत लाल रंगांचे ठिपके दिले आहेत. माझे झालेले नुकसान कोण भरून देणार? आर्थिक नुकसान तर आहेच पण मला होत असलेल्या मनस्तापाचे काय? गेली कित्येक वर्षे माझे कौटुंबिक आयुष्य उध्वस्त केले आहे त्या नुकसानाची भरपाई त्यांना या जन्मी करणे शक्य नाही कारण त्यांची ती लायकीच नाही. दुसऱ्याची आंतरवस्त्रे आल्टर करून वापरणाऱ्यांकडून काय अपेक्षा करणार? 

मी जिथे जाईन तिथे या बाया माझ्या मागे येतात, येताजाता पाचकळ कॉमेंट्स करतात, मला पाहिजे त्या वस्तू मिळू देत नाहीत. त्यांची बरीच दहशत असावी कारण सगळे त्यांचे म्हणणे ऐकतात. या बायका, पुरुष, ज्येष्ठ चांगलेच रिकामटेकडे असावेत.  म्हणतात ना, "रिकामे मन म्हणजे सैतानाचा कारखाना" या मंडळींकडे पाहून त्यातील यथार्थता पटते.

या मंडळींचे आई वडील कसे असतील याचे कुतूहल वाटते. हे असे कसे संस्कार यांच्यावर केले गेले असावेत की ज्या योगे दहशत निर्माण करून दुसऱ्याचे घर आणि वस्तू फुकटात, सुखेनैव वापरण्यात त्यांना काहीही गैर वाटत नाही?

माझ्या घरी अनेक वर्षांपासून एक तांब्याची कळशी आहे. खरे तर ती माझ्या पतीच्या, (साताऱ्याच्या) आज्जीची  आहे. इ.स.१९९९ मध्ये आमचे एकत्र कुटुंब विभक्त होऊन मी वेगळ्या घरी रहाण्यास गेले. त्या वेळी मी ती कळशी माझ्याबरोबर नेली तर चालेल का ? असे विचारले. आणि माझ्या सासूबाईंनी ती मला दिली होती. छान सुबक आकाराची ती कळशी मला खूप आवडते. अधूनमधून चिंचेने घासून मी तिला लखलखीत ठेवीत असे. 

या वर्षी मी पुण्यात आले आणि काही दिवसांनी, दर आठवड्याला एक दिवस पाणी कपात होणार असे कळले. थोडेफार पाणी भरून ठेवावे म्हणून मी ती कळशी काढली आणि धक्काच बसला. त्याचा आकार बेढब केला आहे. तळाच्या बाजूने भोवऱ्या सारखा निमुळता केला आहे त्यामुळे ती जमिनीवर ठेवताच येत नाही. कळशीचे आधीच लहान असलेले तोंड अजून लहान करून त्याला जाड पितळेच्या दोन कड्या प्रमाणे केले आहे. कळशीचा वरचा भाग उभट त्रिकोणी केला आहे त्याला देखील पितळेचे कडे केलेले आहे. खूप गरम केल्याने पूर्ण कळशीचा रंग काळसर केलेला आहे. तांब्याचा लाल रंग नावालाही दिसत नाही. आणि त्यावर असलेली नक्षी नाहिशीच झालेली आहे. तेच मी आणलेल्या मातीच्या माठाचे पण केले आहे. वरचा भाग उभट आणि खालचा भाग भोवऱ्या सारखा. इतके दिवसात एकदाही मला गार पाणी मिळू शकले नाही कारण मी बाहेर गेले (माझी आई आजारी असल्याने मला रोजच तिच्याकडे जायला लागते आहे सध्या) की ही टुकार मंडळी काहीतरी बिनडोक प्रयोग करत असतात.

माझ्या एका चांगल्या सतरंजीची त्यांनी लावलेली विल्हेवाट मी बघते आहे. भरपूर लांब, रुंद आणि जाड अशी ती सतरंजी आहे. होती म्हणायला पाहिजे कारण तिची सगळी रयाच घालवली आहे या प्रयोगशील जनतेने. त्यातली सुते उपसून दोन्ही बाजूला येडपटासारख्या झिरमिळ्या केल्या आहेत. त्यांना तेव्हढेच जमते. साडी, ओढणी, चादरी, गालिचे, सतरंजी सगळीकडे तेच... त्यात आधी नसलेला पिवळसर गंजा सारखा रंग मिसळला आहे. आणि लांबी मध्ये दोन्ही बाजू कापून सतरंजी अरुंद केली आहे आणि जाड दोरखंडासारख्या दोन्ही बाजू शिवल्या आहेत. सतरंजी जमिनीवर सपाट न राहता दोन्ही बाजूने जाड आणि किंचित उचलल्यासारखी दिसते. येता जाता त्यात पाय अडखखळण्याची भीती वाटते. सतरंजी खूप जाड अगदी गालीच्यासारखी होती. त्यातली सुते उपसून पातळ केली आहे. आणि ती बरीच वापरली असावी, कारण त्यावर असंख्य डाग पण दिसतायत. 

 हे सगळे उपद्व्याप करणाऱ्यांना कुणी अडवू शकत नाही का? या पुण्यात सध्या जंगलराज चालू आहे का? माझे घर देखील सुरक्षित राहू शकत नाही?  या दादागिरी करणाऱ्या बाया ठरवणार का? की मी कपडे कसे वापरायचे? माझ्या घरातील चादरी उशा कशा असायला पाहिजेत. इतकेच काय मी खाण्या पिण्याच्या काय वस्तू आणते यावर देखील त्यांची नजर? मी आणलेल्यातले थोडे थोडे लांबवतात येताजाता? माझी चष्म्याची फ्रेम, माझे केस, मी कुठले क्रीम वापरायचे? सारे काही या टुकार, रिकामटेकड्या बाया ठरवणार? या बायांना त्यांच्या घरी कुणी विचारीत नसावे म्हणून माझ्या मागे ज्यात त्यात नाके खुपसत हिंडत असतात. कुठली आचरट संघटना आहे ही? आणि कुणाच्या आशीर्वादाने इतकी निर्ढावलेली आहे? गेली कित्येक वर्षे घरीदारी त्यांचा छळ मी सोसते आहे. पण एक खात्री आहे, आत्ता संख्येच्या जोरावर माझे आयुष्य नरक करणारे त्यांच्या पुढच्या, मागच्या पिढी सकट बरबाद होतील. तेव्हा त्यांच्या भुक्कड कलेची माझ्या घराला लागलेली कसर  नाहीशी होईल. पण तोवर मला कुणी मदत करेल असे काही वाटत नाही. मोठ्या मोठ्या गर्जना करून पोकळ बाता मारणारे, फक्त बोलाची कढी उकळून बोलाचाच भात शिजवणार.

***