गावोगावी ... (११)

सिंगापूर मध्ये येऊन आम्हाला आता जवळ जवळ एक वर्ष होत आले होते. इथले नियम, पद्धती ओळखीच्या झालेल्या होत्या. माझा मुलगा तर इथे चांगलाच रुळला होता. आमचे घर मध्यवर्ती भागात होते. घरासमोरच बसस्टॉप होता आणि थोड्या अंतरावर एम आर टी स्टेशन. अतिशय सोयीस्कर असे घर होते आमचे. तसे  बरेच मोठे होते, सर्व सोयी तर होत्या पण घरातली कामे करण्याकरता कुणी मदतनीस मिळणे कठीणच होते. सर्व कामे मलाच करायची होती.. नाईलाज होता. 

माझा दिवस पहाटे ४ वाजताच सुरू व्हायचा. मुलगा आणि पती दोघेही जेवणाचा डबा घेऊन जात. त्यातच शाळेची तयारी, चहा, नाश्ता सारे काही असे. सकाळी ८ वाजता मात्र घर रिकामे होई, पण माझी बाकीची बरीच कामे असत. इतक्या मोठ्या घराची स्वच्छता करणे काही सोपे काम नव्हते. घरात फर्निचर खूप होते आणि घर अगदी रस्त्यालगत असल्याने की काय भरपूर धूळ असे. चादरी, अभ्रे, टेबल आणि सोफ्याची कव्हरे अशा सतराशे साठ गोष्टी सतत बदलणे आणि स्वच्छ करणे हे सुद्धा एक वैतागवाणे काम होते. काहीजण म्हणत मशीन काम करणार ना? मग इतके काय त्यात विशेष? पण त्यांना सांगायला पाहिजे की मशीन मध्ये सर्वकाही जादूने जात नाही. तसेच ते सुकवणे, घडी करून नीट ठेवणे आणि त्यांच्या ऐवजी नवीन आवरणे चढवणे हे करायला सुद्धा कुणी रोबोट येत नाही. घरातली स्वच्छतागृहे स्वच्छ करणे हे अजून एक जिकिरीचे काम होते. मला कधी असे वाटत असे की घरात फक्त तीन नाही तर किमान डझनभर तरी माणसे राहत असावी. आता तपशीलवार वर्णन करत नाही, पण कुणीही मान्य करेल की फार कष्टाचे काम आहे ते. ते काम मला रोजच्या रोज करावेच लागत असे. मला असलेल्या स्वच्छतेच्या सवयीचा त्रास मी भोगत होते. रोजची भांडी साफ करताना माझ्या हातांना साबण आणि पाण्यामुळे भेगा पडायला लागल्या होत्या (डिश वॉशर नव्हता माझ्याकडे तेव्हा, आता आहे पण नादुरुस्त आहे त्यामुळे परिस्थिती 'जैसे थे' आहे.). मग मी रबरी ग्लोव्हस वापरायला सुरुवात केली. माझ्याकडे मेड येत नव्हती, त्यामुळे काही इलाज नव्हता. काही दिवसांनी मात्र रोज रोज तीच ती  श्रमाची कामे करून मला कंटाळा आला होता. त्यात माझा वेळ खूप जात असे आणि दमणूक होई ते निराळेच. नंतर परत संध्याकाळी स्वयंपाक करायचाच  असे. माझा पूर्ण दिवस फक्त घरकामातच जात होता. मला काही ते ठीक वाटत नव्हते. मग मी माझ्या घरकामाचे एक वेळापत्रकच बनवले. एका दिवशी ठराविकच कामे करायची असे ठरवले. त्यामुळे मला थोडा मोकळा वेळ मिळू लागला आणि मी त्याचा उपयोग करून घेतला. 

मी रोज सकाळी घराजवळच्या एका पार्क मध्ये जायला सुरुवात केली. माझ्या जाण्याच्या वेळेस उन्हे चांगली तापलेली असतं, पण पार्क मध्ये भरपूर झाडे होती. मध्ये विस्तीर्ण जलाशय आणि त्याच्या बाजूने गोलाकार असा लाकडी फळ्यांनी तयार केलेला रस्ता होता. प्रवेश स्थानाजवळ दोन तीन लहान घरे होती. त्यांच्या कुंपणाजवळ रंगीत फुलझाडे लावलेली होती. आणि काही कोंबड्या तिथे फिरत असत, घरासमोर कुत्री सकाळचे कोवळे ऊन घेत पहुडलेली असत.

 वर्दळ भरपूर असली तरी गोंगाट नव्हता. वाहने नसल्याने प्रदूषण (हवेचे आणि आवाजाचे) अजिबातच नव्हते. त्या जलाशयाची स्वच्छता करणारी एक नाव तिथे कायम असे. पाण्यात वाढलेल्या जलपर्णी साफ करणे हे मुख्य काम. प्रभात फेरी साठी अनेक ज्येष्ठ नागरिक तिथे येत. तसेच धावण्याचा सराव करणारे पण बरेच असत. जलाशयाच्या सर्व बाजूंनी उंच उंच वृक्षांची गर्दी होती. प्रत्येक वृक्षाच्या बुंध्यावर त्याच्या नावाची लहान पाटी होती. ठिकठिकाणी लावलेल्या लाकडी फलकांवर काही वनस्पतींची माहिती लिहिलेली होती.  

जलाशयाच्या भोवताली असलेल्या लाकडी रस्त्यावर जागोजागी लाकडी बाके ठेवलेली होती. जलाशयामध्ये काहीजण कायाकिंग करीत असत. तिथे त्याचे प्रशिक्षण केंद्र होते. दोनही बाजूला निमुळती असलेल्या अगदी अरुंद बोटीत एक किंवा दोघेजण बसू शकेल इतकीच जागा. बोटी (कायाक) वजनाला अगदी हलक्या असतात. एकदा डाव्या आणि नंतर उजव्या बाजूने हातातील वल्ह्याने पाणी मागे सारीत बोट चालवीत असत. कधी कधी त्यांची स्पर्धा देखील असे. त्यांच्यामुळे तो शांत परिसर गजबजून जात. काहीजण नियमित धावण्याचा सराव करीत असत. बरेचसे आजी, आजोबा तिथे येत, हातात छत्री किंवा काठी असे. सिंगापूर मध्ये कधी उन्हाचा ताप असतो तर कधी पाऊस. ऊन आणि पावसा पासून संरक्षण करण्यासाठी छत्री नेहमीच उपयोगी असते.

जलाशयामध्ये मासे आणि कासवे होती. लहान मोठी खूप कासवे होती तिथे. अगदी छोटी पिल्ले मोठ्या कासवांच्या आजूबाजूला तरंगत असत. कासवांची वसाहतच असावी ती. काही वेळा भली मोठ्ठी मॉनिटर लिझार्ड दिसत असे. एकदा तर बाजूच्या उतारावरून घसरत लाकडी रस्त्याच्या खालून ती पाण्यात पडली. 

तिथे मी अगदी बारीक (काडी सारखे) साप पण पाहिले. एकदिवस लाकडी वॉक वे वरून जाताना दोन तीन पायऱ्या चढून पुढे जायचे होते. मी कठड्याला धरण्यासाठी हात पुढे केला आणि झटकन मागे घेता. त्या कठड्यापेक्षाही (रुंदीला) बारीक पण लांब असा साप होता. त्याचा रंग त्या कठड्याच्या रंगामध्ये मिसळलेला होता. आणि हालचाल न करता निपचित पडला होता. एकदा तसाच पण पोपटी हिरव्या रंगाचा साप झाडाच्या फांदीवर होता. त्या फांदीवरच्या हिरव्या रंगाच्या शेवाळ्यामधे वेगळा दिसतच नव्हता. 

बाजूच्या विशाल वृक्षांवर पोपट, मैना आणि बरेच वेगवेगळे पक्षी दिसत. तिथे मी सुतार पक्षी पाहिला आणि सुबकसे घरटे विणणारी सुगरण पण पाहिली. उंच आकाशात विहरणारी घार देखिल तिथे दिसत असे. बगळे तर खूपच असत, आणि लहान लहान निळ्या, पिवळ्या रंगाचे असंख्य पक्षी दिसत असत. त्या शांत वातावरणात त्यांच्याच चिवचिवाटाचा आवाज असे. माकडेपण खूप होती तिथे. उंच झाडांवर त्यांचा मुक्त संचार असे. कधी खाली घोळका करून बसलेली असत. कधी फांदीवरून त्यांच्या शेपट्या लोंबत असत. एकदा एका बाईची पिशवी माकडाने पळवली. त्यातले सगळे सामान उपसून न्याहाळून पाहिले, आणि मग ते सगळे तिथेच टाकून पळून गेले. मला त्या माकडांची भीती वाटत असे. एकदा मी तिथल्या झाडाखालून जात असताना एका खाली झुकलेल्या फांदीवर बरीच माकडे पाहिली. त्यातली दोन तीन खाली उड्या मारीत परत झाडावर जात, परत खाली उड्या मारीत. मी काही वेळ त्यांचा खेळ बघत थांबले पण तो खेळ संपेना. मग मी माघारी वळले. तिथे एक आजी आल्या होत्या, हातात काठी होती. म्हणाल्या घाबरू नकोस, ती माकडे काही करत नाहीत, बघ मी काय करते, असे म्हणून त्यांनी ती काठी तिथल्या लाकडी फळीवर आपटली. माकडे खेळ थांबवून पाहू लागली. मग त्या जरा पुढे गेल्या परत काठी जमिनीवर आपटली. तीनचार वेळा असे केल्यावर सर्व माकडे तिथून लांब जाऊन बसली. मग त्या आजी पुढे चालू लागल्या, पण मी मात्र माघारी आले. न जाणो आली परत ती माकडे तर...?   

मी काहीवेळा तिथल्या एखाद्या लाकडी बाकावर विसावा घेत असे. त्या शीतल शांततेत विचारांची चुकार जळमटे झटकली जात. शांतता असली तरी ती निरव अथवा निस्तब्ध नव्हती. त्या शांततेला एक नाद होता, त्या परिसरातील नैसर्गिक रहिवाशांची चाहूल होती. जलचर, उभयचर, भूचर आणि उड्डगण एकमेकांच्या अधिवासावर अतिक्रमण न करता शांततेने राहात असत. 

एक प्रसिद्ध हिंदी गीत आहे, या परिसराचेच वर्णन असावे असे... 

सुरजकी पहेली किरनसे - आशाका संदेसा जागे 

चंदाकी किरनसे धुलकर - घनघोर अंधेरा भागे ।

कही धूप खिले, कही छॉव मिले एक नन्ही डगरके तले 

जहॉं गम भी न हो, आसू भी न हो - बस प्यार ही प्यार मिले ।।

जलाशयाशेजारीच एका गोलाकार जागेवर रबरी मॅट लावलेले होते. तिथे काही व्यायामाची साधने होती. मुले माणसे त्याचा वापर करीत असत, काहीजण मौज म्हणून तर काही त्यांच्या स्वास्थ्य वर्धनासाठी. 

भोवताली काही बाके होती. चालण्याचा व्यायाम संपवून ज्येष्ठ मंडळी तिथल्या बाकांवर विसावलेली असतं. मला पाहिल्यावर सुरुवातीला ते " गुड मॉर्निंग, वणक्कंम" असे म्हणत. सिंगापूर मध्ये तमिळ लोक खूप आहेत. तिथल्या चार अधिकृत भाषांमध्ये एक तमिळ भाषा आहे. मी भारतीय आहे म्हणून त्यांना वाटत असावे मी तमिळ आहे. 

सिंगापूर मध्ये "टायपुसंम" नावाचा उत्सव साजरा केला जातो. रस्त्यावरून वाजत गाजत मिरवणूक निघते. लिटिल इंडिया नावाच्या प्रभागात बरीच हिंदू मंदिरे आहेत. तिथे सर्व भक्तमंडळी भरजरी कपडे परिधान करून येतात. स्त्रिया मोठठाले गजरे माळतात, पूजा, मंत्रपठण, प्रसाद वगैरे धार्मिक प्रथा यथासांग पार पडतात. पण तेव्हा मला त्याबद्दल काही माहिती नव्हती. एकानी मला त्या बद्दल विचारले, मी सांगितले त्याबद्दल मला माहिती नाही, तर त्यांना आश्चर्य वाटले. मग मी सांगितले मी भारतीय असले तरी तमिळ नाही. त्यांनी मग आणखी प्रश्न विचारले. मी सांगितले मी पुण्यातून, महाराष्ट्रातून आले. पण पुणे त्यांना माहितीच नव्हते आणि बराच वेळ त्यांना महाराष्ट्र शब्द कळेना. मग सांगितले मुंबई, बॉम्बे .. आत्ता त्यांना समजले कारण त्यांना मुंबई माहिती होती. त्यानंतर ते "गुड मॉर्निंग, नमस्ते" असे म्हणायला लागले.

रोजची ती प्रभात फेरी मला आनंददायी वाटत असे. खरे तर माझे पाय खूप दुखत असत (गुडघे आणि तळपाय), डोके दुखी तर कायमचीच होती, पण तरी मला तिथे जाणे चुकवावेसे वाटत नसे. 

घरगुती गरजेच्या वस्तू , किराणा इत्यादींची खरेदी करणे हे कामच होते. पुण्यासारखे सुख इथे नाही.. दूध, पेपर घपोच मिळतात, भाजी विकणारे घराच्या दारासमोर असतात, जवळच्या दुकानदाराकडे यादी दिली की किराणा घरी पाठविला जातो. इथे म्हणजे "स्वतः: मेल्याशिवाय स्वर्ग दिसत नाही" अशी स्थिती. त्यावेळेस आमच्या घराच्या जवळ भारतीय सामान विकणारी दुकाने फारशी नव्हती. आणि घरपोच सेवांबद्दल माहिती नव्हती. तसेही मी ऑनलाईन शॉपिंग वगैरेंच्या वाटेस कधी गेले नव्हते. कोविड काळात सारेच बंद असल्याने पहिल्यांदा मी त्याचा वापर केला. दुकानात जाऊन वस्तू निवडून, पारखून घेणे मला अधिक बरे वाटते. घराशेजारी एक भाजी मार्केट होते. तिथे मांस, मासे, भाजी वगैरे मिळत असे. तिथे एक भारतीय सामान विकणारे एक दुकान होते. पण ते मार्केट पहाटे पाच वाजता सुरू होऊन दुपारी १२ वाजता बंद होत असे. मग एकाच पर्याय, तो म्हणजे लिटिल इंडिया. पण तिथे जाणे सोपे नव्हते, बस, किंवा टॅक्सीने जावे लागत असे. तिथेच मुस्तफा शॉपिंग सेंटर आहे. ते २४ तास चालू असते. .. कोविड काळात ते रात्री बंद असे .. आता माहिती नाही ..पण तेव्हा तरी ते २४ तास चालू असे. कुठल्याही वेळेस गेले तरी प्रचंड गर्दी असते. तिथे मी वाणीसामान, भाजी, फळे वगैरेची खरेदी करीत असे. तिथेच प्रवेश द्वारा जवळ त्यांचे एक उपहार गृह आहे. तिथल्या फ्राईज, आणि चहा, कॉफी चांगले असते. इतरही बरेच पदार्थ मिळतात. 

मुस्तफाचा कारभार अजस्त्र आहे. तिथे सुई पासून कंप्यूटर, मोबाईल फोन पर्यंत सारे काही मिळते, आणि ते सुद्धा प्रत्येकाच्या बजेट मध्ये बसेल असे. तिथे अती स्वस्त वस्तू मिळतात तशाच अती महाग वस्तू देखील मिळतात. त्यामुळे सर्व थरातील माणसांची तिथे गर्दी असते. तिथे मिळणाऱ्या भाजी, फळे, किराणा आणि इतरही अनेक खाद्य पदार्थांची प्रत नेहमीच उत्तम असते. इतक्या वर्षांमध्ये मला कधी तिथे काही खराब वस्तू मिळाली असे कधीच घडले नाही. आणि विविधता खूप असते, त्यामुळे निवडीला चांगला वाव असतो. 

सिंगापूर मध्ये प्रत्येक प्रभागा मध्ये समृद्ध आणि सुसज्ज ग्रंथालये आहेत. सभासद वर्गणी अगदीच अल्प असते. विविध विषयांची अनमोल पुस्तके तिथे उपलब्ध असतात.

ग्रंथालया मध्ये जाणे हा माझा आवडता उद्योग होता. जेव्हा शक्य असेल तेव्हा मी तिथे जात असे. मग माझा कितीतरी वेळ ग्रंथालयात जात असे. काही वेळा एखादे पुस्तक घेऊन तिथे वाचत असे. त्यावेळी मला एकावेळी पाच पुस्तके घरी नेता येत असत. तिथे माहितीपट, चित्रपट तसेच बोलती पुस्तके पण असंख्य आहेत. 

लहान मुलांचा वेगळा विभाग आहे. तो विभाग देखील विविध प्रकाराच्या आणि विषयांच्या पुस्तकांनी सुसज्ज असा आहे. मुलांना आवडतील अशी रंगीबेरंगी जाजम अंथरलेली असतात. लहान लहान खुर्च्या, टेबले त्यावर फुले, पाने कार्टून्स चितारलेली. असंख्य चित्रे असलेली पुस्तके, तक्ते इत्यादी तिथे आहेत. लहान मुलांच्या सर्वांगीण विकासासाठी जाणीवपूर्वक व्यवस्था केलेली दिसते. माझ्या भारतातील लहानग्याकरता देखील असे काही असायला हवे असे नेहमी वाटते.

मासिके आणि वर्तमान पत्रे वाचण्याची सोय आहे. प्रशस्त, वातानुकूलित आणि वाचन, लेखनासाठी सुयोग्य अशी बैठक व्यवस्था असलेली दालने आहेत. स्वच्छता आणि शांतता कसोशीने सांभाळली जाते. ग्रंथालयामध्ये जाणे हा एक सुखद अनुभव असतो. 

सिंगापूरची जीवनपद्धती आता चांगलीच परिचयाची झाली होती. सिंगापूर मध्ये चिनी आणि मलय (मलेशियन) बहुसंख्य आहेत. पिढ्यानपिढ्या तिथेच राहिलेले तमिळ पण खूप आहेत. याचबरोबर अनेक देशातील माणसे इथे दिसतात. इंडोनेशिया, ब्रम्हदेश, बांगलादेश, श्रीलंका,फिलिपाईन्स, थायलंड, जपान, कोरिया असे विविध आशियाई देशवासी नोकरीनिमित्त इथे आलेले आहेत. काही युरोप, ऑस्ट्रेलिया इत्यादी ठिकाणांहून पण आलेले असतात. भारतीयांमध्ये दक्षिण भारतीय, पंजाबी, गुजराथी समाजातील लोक जास्ती दिसतात. त्यातील काही प्रथितयश व्यावसायिक आहेत. मराठी लोक पण पुष्कळ आहेत आणि अर्थात महाराष्ट्र मंडळ आहेच. दिवाळी, दसरा, गुढी पाडवा, गणपती इत्यादी उत्सव जल्लोषात साजरे केले जातात. अगदी सुरस आणि रुचकर पक्वान्नाच्या भोजनासह सर्व काही असते. 

सुरुवातीला क्वचित कधीतरी आम्ही तिथल्या उपहार गृहात किंवा फुडकोर्ट (हॉकर सेंटर) मध्ये जायचो, कारण आमचे पूर्ण आठवड्या प्रमाणेच शनी- रवी सुद्धा व्यस्त वेळापत्रक असलेले असत. माझ्या पतीला जास्तकरून घरचे भोजन पसंत असे, पण मला आणि माझ्या मुलाला बाहेर जायला आवडतं असे. 

माझ्या मुलाला मॅकडी, के एफ सी, बर्गर किंग वगैर अतीप्रिय. आम्ही बऱ्याचवेळा रात्री मॅकडोनल्ड्सच्या आईस्क्रीमचा आस्वाद घ्यायला जात असू. तिथेच 'कॉफी बीन' आहे. अनेक प्रकारच्या थंड, गरम कॉफी तिथे मिळतात. पिझ्झा हट मध्ये बऱ्याचवेळा आम्ही जायचो. त्यावेळी तिथे सँलड बार असे (हल्ली नसतो ). माझ्या घराजवळच कॅनेडीयन पिझ्झा मिळत असे. आमच्या घराजवळ ' मापू दोफु ' नावाचे चिनी उपाहार गृह होते. तिथले स्टीम बोट फार प्रसिद्ध होते. प्रत्येक टेबलवर एक स्टोव्ह आणि त्यावर सूप उकळत असलेले भांडे असते. त्या भांड्याचे देखील दोन भाग असतात. एका बाजूला स्पायसी (तिखट) सूप आणि दुसऱ्या भागात साधे सूप असते. तिथे दोन तीन डाव ठेवलेले असतात. टेबलाच्या बाजूला ट्रॉली ट्रे असतो. त्यावर तुम्ही मागवलेले आणि अर्धे शिजलेले पदार्थ जसे की ब्रोकोली.बटाटे, चिकन, फिश वगैरे असते. एका लहान वाडग्यात पांढरा शुभ्र भात असतो. त्या ट्रे मधील पदार्थ उकळत्या सूप मध्ये सोडायचे आणि काही वेळाने डावाने एका लहान थाळीमध्ये काढून घ्यायचे. त्याच्याबरोबर वेगवेगळे सॉस घेता येतात. तिथले फूड कोर्ट किंवा हॉकर सेंटर मधले पदार्थ चांगले परिचयाचे झाले होते. त्यातही चिकन राईस, स्लाईस्ड् फिश सूप, पेपर लंच, साबा फिश सेट , चायनीज व्हेज राईस, यांग तौफू, हॉट पॉट असे काही आवडीचे झाले आहेत.

सिंगापूरची खाद्यसंस्कृती समृद्ध आहे. ज्याची जी गरज आहे त्या प्रकाराचे अन्न इथे उपलब्ध आहे. खूप स्वस्त आणि अती महाग असेही पर्याय उपलब्ध आहेत. पण स्वस्त आहे म्हणून दर्जामध्ये तडजोड नसते. स्वच्छ आणि ताजे अन्न अगदी कमी किमतीत आणि सर्व जागी उपलब्ध होऊ शकते हे विशेष. अनेक भारतीय उपहार गृहे इथे आहेत. उत्तर भारतीय, दक्षिण भारतीय, पंजाबी, गुजराथी असे सर्व पर्याय आहेत. फूड कोर्ट, हॉकर सेंटर मध्ये भारतीय स्टॉल असतोच. बहुदा इडली डोसा वगैरे तिथे मिळते. तिथे केसरी नावाचा एक पदार्थ मिळतो.. तो म्हणजे गोडाचा शिरा.

सिंगापूर मध्ये भारतीय उपाहार गृहे आहेत पण माझ्या घरापासून दूर अंतरावर. तसेच भारतातील पदार्थ आणि तिथे मिळणारे भारतीय पदार्थ यांच्या चवीत काहीवेळा थोडा फरक असतो. त्यामुळे गेल्या काही वर्षात अनेक पदार्थ घरी तयार करायला मी शिकले आहे. हॉटेल मध्ये मिळणाऱ्या पदार्थाची चव घरी तयार केलेल्या पदार्थाला येत नाही म्हणे. याच वाक्याचा व्यत्यास पण तितकाच खरा आहे.

(क्रमशः)

गावोगावी ... (९)

 पुनःश:  प्रवासाची तयारी सुरु झाली होती. एकीकडे माझ्या मुलाची सहामाही परीक्षा चालू होती. आणि मी सिंगापूरला जाणार होते. माझे पती राहात असलेले तिथले घर चांगलेच प्रशस्त होते. मुख्य म्हणजे तिथे एक सुसज्ज असे स्वयंपाकघर होते.  काही जुजबी गरजेच्या वस्तू मी पूर्वीच घेऊन ठेवलेल्या होत्या. यावेळी मी दिवाळीच्या फराळाचे तयार पदार्थ नेण्याऐवजी, तिथेच करण्याचे योजले होते. त्या करता आवश्यक वस्तू , भाजण्या इत्यादींची जमवाजमव सुरु झाली होती. 

आता मला परदेश प्रवासाची चांगलीच सवय झाली होती. माझा मुलगा देखील प्रवासाला चांगला सरावला होता. विमानामध्ये टी .व्ही, गेम्स या मध्ये तो चांगला रमत असे.

आम्ही सिंगापूरला पोहोचल्यावर लगेचच माझी दिवाळीची तयारी सुरु झाली. कारण या वेळेस आमच्याकडे (काही दिवसांकरता) माझे आई-बाबा देखील येणार होते. चकल्यांसाठी लाकडी सोऱ्या नेलेला होता, आणि भाजणी पण. सिंगापूर मध्ये भारतीय लोकसंख्या पुष्कळ असल्याने, इथे सर्व भारतीय पदार्थ मिळतातच. मुस्तफा नावाचे मोठे शॉपिंग सेंटर आहे. ते २४ तास चालू असते. (सध्या कोविड मुळे बहुदा रात्री बंद असते ). तिथे वाणीसामान, भाजी इत्यादी पासून सर्वकाही मिळते.  किंमती देखील ठीक असतात आणि दर्जा चांगला असतो. मग फराळ तयार करण्याकरता लागणाऱ्या इतर साहित्याची खरेदी केली. आई बाबा सात-आठ दिवसच राहणार होते. मी त्यांच्याबरोबर परत एकदा सिंगापूर दर्शन घेतले. ते  पुढच्या प्रवासाला निघाले. आता परत आम्ही तिघेजण घरी होतो. 

एकदिवस माझे पती म्हणाले,  त्यांना सिंगापूर मध्ये काही वर्षे राहावे लागणार आहे. सलग काही वर्षे इथे राहणार असल्याने मुलाच्या शालेय शिक्षणात खंड पडला नसता.  त्यामुळे आम्ही तिघे तिथे राहू शकतो, निदान काही काळासाठी तरी. 

मी खरोखरीच विचारात पडले. मला पुण्यापासून इतक्या लांब राहण्याची कल्पना सहन होत नव्हती. पण माझ्या मुलाच्या दृष्टीने ते फायद्याचे होते. इतकी वर्षे आम्ही दोघेचजण घरी असायचो. पण ही  स्थिती वाढत्या वयाच्या मुलासाठी नक्कीच चांगली नव्हती. आणि कदाचित दोन एक वर्षात आम्ही पुण्याला परत जाऊ शकणार होतो. मुलाच्या शाळेचा प्रश्न होता. सिंगापूर मधील शैक्षणिक वर्ष जानेवारी ते नोव्हेंबर असते, आणि भारतात जून ते एप्रिल. म्हणजे त्याचे एक शैक्षणिक वर्ष वाया जाण्याची शक्यता होती. मग आम्ही ठरवले, शाळेची नीट सोय होत असेल तर आम्ही दोघे सिंगापूरमध्ये येऊ. 

पुण्याला परतल्यावर मी थोडी फार घराची आवराआवर सुरु केली होती. पण अजून शाळेच्या प्रवेशाचे नक्की झाले नव्हते, त्यामुळे आमच्या सगळ्या योजना अधांतरीच होत्या. 

अखेर भवती न भवती होऊन आमचे सिंगापूरला जाणे निश्चित झाले. जेमतेम आठ ते दहा दिवसच हातात होते. तेव्हढ्या वेळात मला माझे घर आवरून, प्रवासाची तयारी करायची होती. आता माझे घर किमान दोन वर्षे तरी बंद असणार होते. त्या दृष्टीने सर्व व्यवस्था करायची होती. अर्थात सिंगापूर म्हणजे काही जगाचे दुसरे टोक नव्हते. फक्त साडेचार तासांचा प्रवास. त्या वेळेस पुणे-सिंगापूर विमानसेवा सुरु करण्यात आली होती. अर्थात काही काळाने ती बंद झाली. 

माझ्या पतीने तिथल्या मध्यवर्ती विभागामध्ये एक चांगले प्रशस्त घर घेतले होते. माझ्या मुलाला शाळेत प्रवेश देखील मिळाला होता. आम्ही एप्रिल महिन्यात सिंगापूर मध्ये आलो होतो. इथल्या शाळांना जून महिन्यात सुट्टी असते. त्याला मे महिन्यात काही दिवस शाळेत जायला लागले आणि सुट्टी सुरु झाली. 

परका देश, नवीन घर .. पण हळू हळू मी इथे रुळत गेले. आता जवळ जवळ १५-१६ वर्षे मी इथे आहे. आणि सिंगापूर मला पुण्याइतकेच प्रिय आहे. माझे दुसरे घरच म्हणा ना. 

इथले आयुष्य खूपच शांततापूर्ण आणि आरामदायी आहे (असे मला वाटते). पुण्यातल्या गजबजाटातून इथे आल्यावर मला काही दिवस चुकल्या चुकल्या सारखे वाटत असे. इतकी शांतता..? पुण्याला आमच्या घराच्या आसपास पहाटे चार पासूनच रहदारी, येणाऱ्या जाणाऱ्यांचा वावर  सुरु होतो.  रात्री ११-१२ पर्यंत सर्व परिसर गजबजलेला असतो. त्यांनतर देखील वाहनांचे आवाज, कुत्र्याचे भुंकणे इत्यादी चालूच असते. पूर्वी तिथे कुणीतरी (बहुदा सुरक्षा कर्मचारी असेल) रात्री घुंगरू लावलेली काठी आपटत असे... थोड्या थोड्या वेळाच्या अंतराने. रात्रीच्या वेळेस तो आवाज देखील नकोसा वाटत असे. आमच्या घरासमोर बांधकाम चालू होते. त्याचा आवाज सतत चालू असे, धूळ खूप येत असे.  पाणी आणि वीज आलटून पालटून येत जात असत. एकंदरीत तिथे शांतता, स्वस्थता मिळणे अशक्यच होते. 

पुण्यात असताना लहानसहान कामाकरता देखील प्रचंड यातायात करावी लागत असे, जसे घरातली ट्यूबलाईट बदलणे, पंख्याचा रेग्युलेटर बदलणे, पाण्याचा फिल्टर दुरुस्त करणे, पडदे लावणे. आणि माझ्या घरातील वस्तू चक्राकार पद्धतीने नादुरुस्त होत असत. त्यामुळे मी सतत काही ना काही दुरुस्त करून घेण्याच्या व्यापात असे. आम्ही नुक्तेच नवीन घर घेतले होते. ते ताब्यात घेण्याचे (पझेशन घेण्याचे) सारे सोपस्कार,  मग जुन्या घरातून नव्या घरात सर्व सामान आणणे , लावणे, टेलिफोन, रेशन कार्ड, गॅस सिलेंडरचे कार्ड  इत्यादींवरील घराचा पत्ता बदलणे,  जरूरीपुरते थोडेफार फर्निचर करून घेणे .. हे सर्व करायला माझ्याव्यतिरिक्त दुसरे कुणीच नव्हते. त्याच  काळातच माझ्या प्रकृतीच्या काही तक्रारी सुरु झाल्या होत्या (त्या आजतागायत आहेतच). त्या  वेळेस आजच्या सारखे  ऑन  लाईन पेमेंट, इंटरनेट बॅंकिंग वगैरे काही नव्हते... म्हणजे नुक्ते नुक्ते सुरु झाले होते, पण माझ्या घरी अजून आलेले नव्हते.  काही बॅंकांचे तर तो पर्यंत अजून एटीएम देखील नव्हते. लाईट बिल, टेलिफोन बिल, शाळेचे शैक्षणिक शुल्क, आणखी कसली कसली देणी देण्यासाठी मला स्वतःच  जावे लागे. रांगेत उभे राहून राहून किती वेळ वाया जात होता, देवास ठाऊक. माझे पती परदेशात असल्याने  भारतातील आर्थिक व्यवहार मी करत असे, अर्थात त्यांच्या सल्ल्यानुसार. 

सिंगापूर मध्ये आल्यावर ते सर्व बंद झाले. आता माझ्याकडे  फक्तं आणि फक्तं घराची जबाबदारी होती. त्यामुळे दिवसातला बराच मोठा काळ मला मोकळा मिळू लागला होता. हा अनुभव माझ्यासाठी अगदी नवाच होता. 

 

इथे खूप निवांतपणा आहे. इथली सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था चांगली आहे. बसेस, ट्रेन्स वेळेवर येतात, त्यांचे थांबे देखील सोयीस्कर ठिकाणी आहेत. इतक्या उत्तम दर्जाची सुविधा, अगदी माफक दारात उपलब्ध आहे. इथे जवळ जवळ प्रत्येक रहिवासी क्षेत्रामध्ये एक तरी ग्रंथालय आहे. अनेक उत्तम पुस्ताकांचा संग्रह तिथे आहे.  तिथेच वाचनाची सुविधा आहे. लहान मुलांच्या पुस्तकांचा स्वतंत्र विभाग असतो. इथे मी बराच वेळ घालवीत असे. नवीन घरासाठी काही खरेदी करायची असे. त्यामुळेही वेळ चांगला जात असे. पण शांत आणि स्वस्थ राहणे माझ्या प्रकृतीला मानवत नाही. मग काही काळाने वेगवेगळ्या पाककृती शोधून, वाचून, ऐकून, माझे स्वयंपाक घरातले प्रयोग सुरु झाले. माझा मुलगा आणि त्याचा बाबा तक्रार न करता, निमूटपणे ते सहन करीत असत ... बिच्चारे ! मग लक्षात आले मी केलेले पदार्थ अगदीच वाईट होत नाहीयेत, चांगले जमतायत .. चव वगैरे ठीक असते. 

इथले 'फूड कल्चर' सवयीचे होण्यासाठी काही काळ जावा लागला होता. इथे शाकाहारी पदार्थ मोजकेच मिळतात, आणि ते देखील जास्त करून दक्षिण भारतीय. तसेच घरी काही वेगळे हवे आहे, सणावाराला विशेष पदार्थ हवा आहे, तर पुण्यासारखी सोय नव्हती, --की पटकन कोपऱ्यावर जाऊन काही घेऊन आले. इथे 'स्वतः मेल्याशिवाय स्वर्ग दिसत नाही' अशी स्थिती. त्यामुळे कधी नव्हे तो माझा बराच वेळ स्वयंपाकघरात जाऊ लागला. मुलगा आणि त्याचा बाबा  रोज जेवणाचा डबा घेऊन जात. त्यामुळे सकाळी पाच वाजल्यापासून माझे काम सुरु होई. 

इथले घर देखील बरेच मोठे होते. आणि त्या वेळी माझ्यात स्वच्छतेचा किडा जरा जास्तच होता. इथे मोलकरीण मिळणे तितकेसे सोपे नाही, त्या साठी इथे नियम आणि कायदे आहेत. एका मेड एजन्सीला विचारले तर कळले त्यांच्याकडे २४ तास घरी राहतील अशाच मेडस आहेत. एके ठिकाणी सांगितले,  कि कमीतकमी चार तासाचे काम असले पाहिजे. काम जर कमी असेल, तरी पैसे चार तासांचे द्यावे लागतील. त्यातही त्यांच्या अटी असत.  

शेवटी कंटाळून मीच सारे काम करायचे ठरवले. नकोच ती कटकट. त्यामुळे साफसफाईमध्ये माझा पुष्कळ वेळ जाई.  कधी कारणपरत्वे मी मेड बोलावते. काही खरोखरीच चांगल्या आणि प्रामाणिकपणे  काम करणाऱ्या देखील असतात.

जून महिना होता. मुलाच्या शाळेला सुट्टी होती, आणि मला कुठल्याही प्रवासाची तयारी करायची नव्हती. मुलगा घरी कंटाळून जात असे. इथे त्याच्या वयाची मुलेही नव्हती. पुण्यात असताना तो जी कार्टून्स बघत असे, ती  इथल्या चॅनलवर दिसत नसत. मग तो सारखा म्हणे, आपण पुण्याला परत जाऊ या. त्याला कुठेतरी गुंतवणे जरुरीचे होते.  म्हणून मग प्राणी संग्रहालय, बर्ड पार्क, सायन्स सेंटर,  ऑर्किड गार्डन   इत्यादी स्थळांचे परत एकदा दर्शन घेतले. इथल्या    ग्रंथालयामध्ये  मी जात असे. माझ्याप्रमाणेच, माझा मुलगा देखील त्या पुस्तकांच्या जगात रमत असे. 

जुलै महिन्यात  शाळा सुरु झाली. इथल्या काही समवयस्क मुलांबरोबर त्याची ओळख झाली होती. आता तो थोडा स्थिरावला, पुण्याला जाण्याचा धोशा बंद झाला. त्याची शाळा, अभ्यास, खेळ इत्यादी नियमित दिनक्रम सुरु  झाला आणि तो सिंगापूर मध्ये चांगला रुळला. बघता बघता त्याने सिंगापूरची इंग्लिश (सिंग्लिश)  आत्मसात केली. सिंगापूरचे राष्ट्रगीत  त्याला तोंडपाठ झाले होते. इथल्या लोकांबरोबर सिंग्लिश मध्ये संवाद कसा साधायचा, या बद्दलचे मौलिक ज्ञान मला वेळोवेळी त्याच्याकडूनच मिळत असे. चॉपस्टिक्स चा वापर करायला तो शिकला होता. एकंदरीत  सिंगापूरमध्ये राहणे त्याला आता चांगलेच मानवले होते. 

(क्रमश:) 

***

गावोवावी ... (८)

१ मे --महाराष्ट्र दिन ... त्यावेळी मी बॅन्कॉक मध्ये होते. तिथल्या महाराष्ट्र मंडळातर्फे मराठी सुगम संगीताचा कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला होता. मी प्रेक्षकांमध्ये होते, आणि मंचावर माझे पती. कार्यक्रम चांगलाच रंगला होता. तिथल्या मराठी कलाकारांनी भरपूर मेहनत घेतलेली होती. पण मी त्या सर्व सोहळ्यात सहभागी होऊ शकत नव्हते. माझा डावा डोळा अतिशय वेदना देत होता. त्यामुळे डोकेपण दुखत होते. घरी जाऊन, औषध घेऊन, डोळे मिटून स्वस्थ बसून राहावे असे वाटत होते, पण शक्य नव्हते. 

त्यानंतरचा जवळ जवळ दोन महिन्यांचा काळ असाच वेदनादायी होता. मी वेदनाशामक औषधे घेऊनच तिथे वावरत होते. पुण्याला परतल्यावर डोळ्यांच्या डॉक्टर कडे जाणे क्रमप्राप्तच होते. मी डॉ केळकर यांच्या दवाखान्यात गेले. तिथे ज्या डॉक्टर होत्या, त्यांनी  मला सांगितले, की माझा एक डोळा म्हणे आळशी झालेला होता (lazy eye) आणि त्यामुळे नीट काम करत नव्हता. म्हणून मला चष्मा वापरायचा सल्ला दिला. मी तसा चष्मा वापरण्यास सुरुवात देखील केली होती. परंतु फारसा उपयोग होत नव्हता. 

डॉक्टरां च्या सल्ल्यानुसार चष्मा वापरून देखील फारसा उपयोग झाला नव्हता, त्रास वाढतच होता. एका डोळ्याने मला नीट दिसतच नव्हते. डोकेदुखीचा त्रास तर असह्य होत होता.  म्हणून मग परत डॉक्टरकडे जाणे भागच होते. 

या वेळेस मी लक्ष्मी रस्त्यावर असलेल्या डॉ चित्रा खरे यांच्या दवाखान्यात गेले होते. त्यांनी तपासणी केल्यावर सांगितले की नुसता चष्मा वापरून सुधारण्यासारखी व्याधी नाही. शस्त्रक्रिया करावी लागेल. त्यांच्या मुलाचा प्रभात रस्त्यावर दवाखाना आहे. त्यांनी मला तिथे जाण्यास सांगितले. परत तपासण्या करण्यात आल्या, आणि मला कळले की रेटीना (डोळ्यातील पडदा) जिथे जोडलेला असतो, तेथून सरकला आहे, फाटला आहे (retinal detachment). शस्त्रक्रिया करून तो जोडावा लागेल. आणि लगेच शस्त्रक्रिया केली नाही तर डोळा कायमचा निकामी होण्याची शक्यता आहे. त्या शस्त्रक्रियेला स्क्लेरल बकलिंग (scleral buckling) असे नाव आहे. 

आता हे काहीतरीच होऊन बसले होते. सर्वात आधी मला घराची  व्यवस्था लावणे भाग होते. माझ्या घरी मी आणि माझा प्राथमिक शाळेत शिकणारा मुलगा, असे दोघेच राहत होतो. मग काही दिवसांनी शस्त्रक्रिया करायची असे ठरवले. माझ्या पतीला त्या वेळी पुण्यास येणे शक्य नव्हते. घरकामाकरता मला आता काहीकाळ तरी मदतनिसाची जरुरी होती.  स्वयंपाकाकरिता एका बाईंना सांगितले, वरकामा करता देखील एक बाई होत्या. शस्त्रक्रियेनंतर माझी आई १०-१२ दिवस माझ्या घरी येणार होती. तिलादेखील जास्त दिवस राहणे शक्य नव्हते. माझ्या भावाचा  मुलगा त्यावेळी लहान होता. त्याची आई, म्हणजे माझी भावजय डेंटिस्ट आहे. ती दिवसभर तिच्या क्लिनिकमध्ये व्यस्त असे. त्यामुळे माझ्या भाच्याला सांभाळण्याची जबादारी  आई आणि बाबांकडे होती. भाऊ, भावजय दिवसभर व्यस्त असल्याने, घरातली इतरही जबाबदारी   त्यांच्यावरच होती.  त्यामुळे आई आणि बाबांना त्यांच्या घरी असणे आवश्यक होते. 

मला डॉक्टरांनी सांगितलेल्या तपासण्या करण्याकरता जावे लागे. पॅथॉलॉजी लॅब, ईसीजी , एम आर आय असे सगळे सोपस्कार करायचे होते. त्यासाठी  भांडारकर रस्त्यावरील लॅब, पेरूगेट भावे स्कुल जवळील डॉ अय्यर क्लिनिक (ईसीजी साठी) आणि लष्कर भागातील एक प्रसिद्ध हॉस्पिटल (एमआरआय  साठी) अशी त्रिस्थळी यात्रा करायची होती.  मुलगा शाळेत गेल्या नंतर  माझे हे उद्योग चालू होत. डोळ्याचा त्रास होता, त्यामुळे वाहन चालवता येत नव्हते. मग सर्व ठिकाणी रिक्षा ... आधी तपासणीसाठी, मग रिपोर्ट्स आणण्यासाठी. ..पण सर्व काही व्यवस्थित पूर्ण केले.. मग शस्त्रक्रिया. 

प्रभात रस्त्यावरील एका खाजगी दवाखान्यात (डॉ खरे यांच्या) शस्त्रक्रिया करण्यात आली. एकच दिवस हॉस्पिटल मध्ये राहावे लागले, मात्र दुसऱ्या दिवशी घरी आल्यावर खूप ताप आला होता. डोळा सतत दुखत असे, दिवसभर गॉगल लावावा लागे. कारण डोळ्याची जखम होती त्यात इन्फेक्शन होऊ नये म्हणून .. कमीत कमी दीड महिना मला असा काढायचा होता. 

घरी कुणी ना कुणी भेटायला येत असत. मला डोळ्यांची वेदना असह्य होत असे, थोडा थोडा ताप पण असे. पण आपुलकीने विचारपूस करायला आलेल्यांसमोर माझे रडगाणे सांगणे मला ठीक वाटत नसे. मग मी  मिठाई च्या दुकानातून  चकली, चिवडा, बर्फी असे काहीबाही आणून ठेवले.. चहा/कॉफी बरोबर देण्यासाठी म्हणून. आमच्याकडे नुसत्या चहा /कॉफीवर पाहुण्यांची बोळवण करणे म्हणजे, शांतं पापम्. 

काहींना ते काही आवडले नसावे . कुणी म्हणाले, "काय हे? आम्ही इतके आलो घरी, आणि असे बाजारचे पदार्थ पुढे करते आहे. निदान शिरा तरी करायचा घरच्या घरी, एव्हढे काय? डोळ्याचे ऑपरेशन झाले आहे ना? बाकी तर तब्येत चांगलीच असेल." कुणीतरी असेही म्हणाले कि, "त्या अमक्या अमक्या च्या नात्यातल्या बाईंची अशीच डोळ्यांची शस्त्रक्रिया झाली, त्या बाई तर १५ दिवसाच्या आधीच ७-८ जणांचा स्वयंपाक  करायला लागल्या होत्या." असे  काहीबाही ऐकू आले. पण मी असल्या बोलण्यांकडे सपशेल दुर्लक्ष केले. कारण मला माझा एक डोळा कायमचा निकामी होण्याची भीती सतावत होती. बोलणाऱ्याचे काय जाते? झाले, तर नुकसान माझे होणार होते. त्यापैकी कुणीही माझ्या डोळ्यावरील गॉगल काढून, डोळ्याची अवस्था बघण्याची तसदी घेतली नव्हती. एकदा वाटले माझ्या डोळ्यावरला गॉगल काढून , डोळ्याची काय अवस्था आहे ते दाखवावे. मग कदाचित असे काही बोलणार नाहीत. पण जाऊ दे.. 

त्या दिवसांमध्ये मी चितळ्यांकडील  मिठाई आणि इतर थोडे पदार्थ घरी आणून ठेवीत असे... म्हणजे कुणाला तरी सांगून आणवून घेत असे, कारण मला तर घराबाहेर जाण्यास मनाई होती. त्यामुळे घरी येणाऱ्याचा थोडाफार तरी पाहुणचार करता येत होता. 

चितळे बंधू कडे मिळणाऱ्या मिठाईला मात्र तोड नाही. अनेक पुणेकरांप्रमाणे माझे सुद्धा असेच मत आहे. दर्जा आणि  चव उत्तम असतेच आणि किंमतीही वाजवी असतात. त्यांची बाकरवडी तर प्रसिद्धच आहे. बटाट्याचा चिवडा, सुरळीच्या वड्या इत्यादी पदार्थ सुद्धा चांगले आहेत. माझा मुलगा लहान होता, आणि घरी असला की त्याला काहीतरी खाऊ लागायचा. बिस्किटे, चॉकलेट्स इत्यादी सारखे देण्या ऐवजी मी अधून मधून पेढे, बर्फी इ. फ्रीज मध्ये ठेवीत असे. दुधापासून बनवलेला, उत्तम, दर्जेदार, पौष्टिक खाऊ. 

अजून माझ्या डोळ्यांवर गॉगल होताच. काही दिवसांनी माझ्या पतीला पुण्यास येणे शक्य झाले....  जेमतेम दहा बारा दिवसच  मुक्काम होता, परंतु ते दिवस व्यस्ततेचेच होते... त्याच्यासाठी. कारण मी तर घरातून बाहेर जाऊच शकत नव्हते. माझी नणंद त्याच सुमारास पुण्याला आली होती, ती त्या वेळी अमेरिकेमध्ये, शिकागो येथे  राहत असे. 

मला सांगितले होते, की कदाचित माझा एक डोळा कायमचाच दुसऱ्या डोळ्यापेक्षा वेगळा दिसेल. आता मला सतत चष्मा वापरणे भाग होते. चष्म्याचा नंबर सतत वाढत राहण्याची शक्यता होती. म्हणून दर सहा महिन्यांनी तपासणी करणे आवश्यक असणार आहे .. वगैरे वगैरे. पण नशिबाने तसे काही घडले नाही. इतक्या वर्षांनंतर आता थोडा बदल झाला आहे इतकेच. 

*** 

बऱ्याच वर्षांनी मी दिवाळीच्या वेळेस पुण्यात होते. माझ्या मुलाला तर भारतातील, पुण्यामधली दिवाळी कशी असते याची आठवण देखील नसेल कदाचित तेव्हा. 

गेली काही वर्षे पतिदेवांची नोकरी निमित्त विविध ठिकाणी भ्रमंती चालू होती. पहिली २-३ वर्षे भारतातच, पण निरनिराळ्या शहरात आणि नंतर काही वर्षे परदेशांमध्ये. मी आणि माझा मुलगा त्या काळात पुण्यातच राहत असू. सुरुवातीचा काही काळ जरा त्रासदायक होता. मला एकटीने राहायची कधीच सवय नव्हती. आणि आता तर माझ्यासोबत माझा लहान मुलगा होता. त्याला शक्यतो बाबाची उणीव भासू द्यायची नाही असे मी ठरवले होते... पण ते अमलात आणणे तितकेसे सोपे नव्हते. पण हळू हळू सवय होत होती.. त्यालापण आणि मलापण. दिवाळी आणि उन्हाळ्याच्या सुट्टीत बाबाकडे जायचं म्हणून तो खुशीत असायचा. 

--  त्या वर्षी माझे सासू-सासरे बॅन्कॉकला जाणार होते. म्हणजे मलेशिया, सिंगापूर, थायलंड असा त्यांचा प्रवासी मार्ग होता. थायलंड मध्ये ते महिनाभर राहणार होते. म्हणून मग आम्ही दोघे (मी आणि माझा मुलगा) पुण्यातच राहणार होतो. नुकतेच नवीन घर घेतले होते. त्यामुळे हा बदल सुद्धा चांगलाच वाटला. त्या वर्षी दिवाळीचे सगळे पदार्थ मी घरी केले. अगदी चकलीची भाजणी देखील घरी केली. सर्व धान्ये धुवून , भाजून गिरणी मधून दळून आणली. चिवडा, चकली, लाडू, शंकरपाळे सारे काही 'होम मेड'. आमच्या घराच्या बाल्कनीत मातीचा किल्ला केला होता, त्यावर मातीने बनवलेले मावळे उभे केले. माझ्या मुलाला रांगोळी काढायला फार आवडे. त्यावेळी तो सात आठ  वर्षांचा असेल.. त्याच्या कल्पनाशक्ती प्रमाणे तो तिथे चित्रे काढत असे. कधी फुल तर कधी पोकीमॉन. त्याच्यासाठी भरपूर फटाके आणले होते आणि माझ्यासाठी बरेचसे दिवाळी अंक... एकंदरीत दिवाळी आनंदात  व्यतीत होणार होती. 

बॅन्कॉकला परत जाताना माझ्या पतीने सांगितले होते , की आता काही दिवसच तो तिथे (बॅन्कॉकमधे ) असणार आहे. मग परत नवा देश, नवीन प्रकल्प.. परंतु मध्ये काही दिवस त्याला पुण्यामध्ये राहता येणार होते. तसा तो पुण्याला आलेला होता. परंतु ठरवल्याप्रमाणे काहीच घडत नाही, असा तो काळ होता. जेमतेम आठ दिवस होतायत, तोच त्याची प्रवासाची तयारी सुरू झाली होती. त्यात एक सुख म्हणजे, आता जिथे जायचे ते ठिकाण अगदीच नवखे नव्हते. पूर्वी तो तिथे वर्ष - दीड वर्षे राहिलेला होता.

सिंगापूर .. इतका लहान देश, म्हणजे खरे तर फक्त एक शहरच. परंतु जिद्द, शिस्त आणि दूरदर्शी नेतृत्व यांच्या बळावर आशियामधील एक प्रगत देश गणला जातो. इथे अठरापगड जाती धर्माचे लोक, गुण्यागोविंदाने राहतात. सिंगापूर मध्ये भारतीयांची संख्या लक्षणीय आहे. तमिळ तर त्यांची एक अधिकृत भाषा आहे. सिंगापूर मधले काही तमिळ मूळ भारतीय आहेत तर काही श्रीलंकेचे आहेत. तमिळ लोकांप्रमाणेच इथे बंगाली, गुजराथी, मारवाडी, आणि पंजाबी लोक जास्त प्रमाणात आढळतात. बंगाली लोकांमध्ये देखील भारतीय आणि बांगलादेशी असा फरक आहेच. 

मुलाची वार्षिक परीक्षा चालू होती. परीक्षेच्या शेवटच्या दिवशी आमचा प्रवास सुरू होणार होता. पण त्यात थोडी अडचण निर्माण झाली होती. 

मी माझे प्रवासी तिकिटे, व्हिसा इत्यादींचे काम 'ट्रॅव्हल हाउस' नामक संस्थेकडे देत असे. त्यांचा प्रतिनिधी माझ्या घरी येऊ सर्व कागदपत्रे, पासपोर्ट, आणि चेक घेऊन जात असे. आणि मला तिकिटे, व्हिसा आणून देत असे. हे नेहमीचे होते. पण त्यावेळी काहीतरी गल्लत झाली होती. मला ज्या तारखेची तिकिटे हवी होती, त्या पेक्षा वेगळ्या तारखेची तिकिटे मला देण्यात आली होती. मला ती बदलून हवी होती. पण तिथल्या बाईंनी सांगितले, की त्यांचा प्रतिनिधी मला घरपोच तिकिटे देऊ शकत नाही. मला त्यांच्या कार्यालयात जाऊन ती घ्यावी लागतील. जाण्याचा दिवस उजाडला पण माझ्या हातात तिकिटे नव्हती. के के ट्रॅव्हल्स ची दुपारी साडेतीन वाजताची बस होती, घरापासून, मुंबई विमानतळापर्यंत जाणारी. मुलगा शाळेतून आल्यावर लगेचच मी तिकिटे घेण्यासाठी निघाले. पण शेवटी तिकिटे मिळाली. आता काहीच अडचण नव्हती, मी परत एकदा सिंगापूरला जाणार होते. 

त्या पूर्वी दोन वेळेला मी तिथे (थोड्या काळासाठी) राहिले होते. त्या वास्तव्यात सिंगापूर मला अतिशय आवडले होते. माझ्यासारख्या परक्या, अनोळखी व्यक्तीला देखील तिथे वावरताना कसलाच अडथळा येत नाही. सोयी, सुविधा तर आहेतच, त्यातही स्वच्छता आणि नीटनेटकेपणा वाखाणण्याजोगा आहे. आखीव रेखीव शहर रचनेत सौंदर्यदृष्टी जपलेली दिसते. जिथे शक्य असेल तिथे सर्वत्र हिरवाई नजरेत भरते. सुंदर फुलांनी बहरलेली अनेक फुलझाडे दिसतात. विविधरंगी पक्षी आहेत पण रस्त्यावर भटकी जनावरे अजिबात नाहीत. इथल्या रहिवासी इमारतींमध्ये मांजरांचा मात्र सुळसुळाट असतो. कित्येकवेळा पार्किंगमध्ये आपल्या कारच्या टपावर किंवा बॉनेटवर एखादी गलेलठ्ठ मांजरी (किंवा बोकाही असेल) आरामात विसावलेली आढळून येते. कार चे इंजिन सुरू होईपर्यंत जाम हालत नाही. आणि आविर्भाव असा, की जणू काही आम्ही तिच्या खाजगी मिळकतीवर अतिक्रमण करत आहोत. 

-- तर सांगायची गोष्ट अशी की मी आता सिंगापूर मध्ये राहणार होते. या वेळेस देखील थोडे दिवसच होते.. दोन अडीच महिने फक्त. या वेळेस आमची राहण्याची जागा मध्यवर्ती भागात होती. 

घराजवळच बसस्टॉप, सुपर मार्केट, वेट मार्केट (म्हणजे ताजी भाजी, मासे, चिकन इत्यादी मिळण्याचे ठिकाण ) इत्यादी साऱ्या सुविधा होत्या.  या वेळेस प्रथमच मला मोबाईल फोन वापरण्याची संधी मिळाली होती. मी नोकियाचा एक फोन बॅंकॉक मध्ये असताना विकत घेतला होता, परंतु वापरण्याची वेळ आली नव्हती. पुण्यात मोबाईल फोनची गरजच नव्हती. इथे सिंगापूर मध्ये माझ्यासाठी एक प्रीपेड सीम कार्ड खरेदी केले होते. 

प्रेक्षणीय स्थळे  पूर्वीच  बघून झालेली होती. त्यामुळे त्या वेळच्या वास्तव्यात फारसे कुठे जायचे नव्हते. इथल्या महाराष्ट्र मंडळाचा सांगीतिक कार्यक्रम होणार होता, त्याच्या सरावासाठी माझा मुलगा आणि त्याचा बाबा जात असत. त्या वेळात मी माझ्याबरोबर नेलेली दोन तीन पुस्तके वाचली. इतका सलग वेळ मला त्या काळात क्वचितच मिळत असे. घरात सुसज्ज स्वयंपाकघर होते, त्यामुळे मला (नाईलाजाने) घरीच पाकसिद्धी करणे प्राप्त होते. पण तरीही इथल्या फुडकोर्ट मध्ये आम्ही बऱ्याच वेळा जात असू. 

घराजवळच एक फुडकोर्ट (किंवा इथे त्याला हॉकर्स सेंटर सुद्धा म्हणतात) होते, 'लॉन्ग हाउस'  नावाचे. तिथल्या वेस्टर्न फूड स्टॉल मध्ये फिश आणि चिप्स आणि सी फूड स्पॅघेटी एकदम खास होते. 

फिश आणि चिप्स च्या डिश मध्ये एक भलामोठा मासा (डीप फ्राय केलेला) आणि फ्राईज होते. सोबत सॉस आणि आणि नावाला एका लहान कागदी कप मध्ये बारीक कापलेला कोबी, गाजर एका पांढऱ्या, गोडसर  सॉस मध्ये मिसळून दिलेले असत.

स्पॅघेटी मध्ये विविध प्रकारचे समुद्री मासे होते. चव फारच उत्तम होती. तिथे अन्य काही स्टॉल्स होते जसे भारतीय, चिनी, थाई, जपानी इ.  एका बाजूला विविध गरम, गार पेये असलेला वेगळा स्टॉल होता. इथे पाणी विकतच घ्यावे लागते. तिथे 'ते ओ'  (दूध नसलेला चहा) 'ते तारिक', आणि 'ते सी' (दुधाचा चहा ) मिळत असे. सिंगापूर मध्ये जी अनेक लहान मोठी फूड कोर्ट्स, हॉकर्स सेंटर, कौफू, कोपीटीयम इत्यादी आहेत त्याची रचना जवळपास समानच असते. तिथे अगदी माफक किंमती मध्ये ताजे आणि चवदार अन्न मिळते. स्वच्छतेची काळजी घेतलेली असते. प्रशासनाकडून वेळोवेळी तपासणी केली जाते. शिळे पदार्थ, अस्वच्छ परिसर अथवा कामगार आढळल्यास त्यांना काही काळ व्यवसाय बंद ठेवण्यास सांगितले जाते. त्या काळात त्यांनी व्यवसायाची जागा स्वच्छ करून कामगारांना प्रशिक्षण देणे अपेक्षित असते. आणि इथे नियमाचे काटेकोर पालन केले जाते. त्यामुळे स्वस्त आहे म्हणून दर्जाच्या बाबतीत तडजोड केलेली आहे अशी शक्यता अजिबात नसते. 

इथे जंक्शन एट नावाचा शॉपिंग मॉल आहे. तिथे आम्ही अनेकवेळा जात असू. इथे दूध, भाजी पासून सर्व काही मिळते. अनेक लहान मोठी भोजनालये, खाद्यगृहे आहेत. कॉफी शॉप्स आणि फूड कोर्ट इतकच काय सिनेमागृह देखील आहे. तिथेच एम आर टी (मास रॅपिड ट्रान्सपोर्ट) स्टेशन आणि बस इंटरचेंज आहे आणि शेजारीच लायब्ररीची अत्याधुनिक इमारत आहे. थोडक्यात जरुरीचे सर्व काही तिथे मिळते. 

तिथल्या फुडकोर्ट मध्ये मी 'साबा फिश आणि राईस' घेतले होते. एका अती गरम लोखंडी प्लेट मध्ये मासा असतो त्यावर चविष्ट असा सॉस घातलेला. त्यात अगदी लहान (फार तर एखाद्या राय आवळ्या इतकी), मध्ये एक काप दिलेली , हिरव्या रंगाची एक दोन लिंबे होती. त्यांचा रस त्या माशांवर घ्यायचा . अप्रतिम चव असते. ही गरम लोखंडी प्लेट एका (त्या प्लेटच्या आकाराच्या) लाकडी ट्रे मध्ये ठेवलेली असते. सोबत वाळवलेल्या मासळीचे लोणचे आणि चिली वगैरे दिलेले असते. एका छोट्या वाडग्यात पांढरा शुभ्र, गरम भात आणि त्याच्या सोबत एक सूप ची वाटी पण असते. एखाद्या भारतीयाला वाटेल, हे काय जेवण झाले? पण खरंच सांगते, ते सुद्धा भरपूर होते. आणि ज्यांना मासे आणि भात प्रिय आहे अशा लोकांना तर नक्कीच आवडेल. 

इथले चिकन कटलेट राईस आणि फिश बॉल सूप (त्याच्या बरोबर  भात किंवा नूडल्स असे पर्याय आहेत.) हे पदार्थ देखील चांगले असतात. एक स्लाइस्ड फिश सूप नावाचा पदार्थ मिळतो त्यात क्लिअर सूप किंवा तोम याम सूप असे काही पर्याय उपलब्ध असतात. यात देखील राईस किंवा नूडल्स असे  पर्याय आपण निवडू  शकतो. 

इथे रोटी-पराठा स्टॉल आहे. मैदा वापरून बनवलेले पराठे आणि सोबत फिश किंवा चिकन करी देतात. यात चीज पराठा , एग पराठा इ. प्रकार आहेत. इथे चॉकलेट पराठा देखील मिळतो. इथे पराठ्याचा उच्च्चार प्राठा असा करतात आणि थोसाई  आणि वडई  म्हणजे डोसा आणि वडा.  इथल्या आनंद भवन नामक उपहार गृहामध्ये रॉकेट डोसा पण होता. 

एकंदरीत प्रत्येकाच्या आवडी निवडीचे काही ना काही पदार्थ इथे नक्कीच मिळतात. सिंगापूरचे हे एक वैशिष्ट्यच आहे. इथे  विविध प्रांतातील खाद्यपदार्थ त्यांचे स्वतंत्र अस्तित्व टिकवून आहेत. तरी त्यात कुठेतरी एकजिनसीपणा जाणवतो. इथे जगभरातून नानाविध जाती धर्माचे लोक आढळतात. प्रत्येकजण स्वतःचे  धार्मिक, सांस्कृतिक अस्तित्व जपून देखील सिंगापोरियन जीवनशैली आत्मसात करू शकतो. इथे ईद, ख्रिसमस, दिवाळी, चिनी नवीन वर्ष इत्यादी सण सारख्याच उत्साहाने साजरे केले जातात. सार्वजनिक जीवनात जाती, धर्म अथवा प्रांत यावरून तेढ अजिबात दिसून येत नाही. 

इथल्या मराठी मंडळाचा संगीताचा कार्यक्रम काही कारणाने पुढच्या तारखेला करण्याचे ठरले होते. पण माझा सिंगापूरमधील मुक्काम संपत आला होता. त्यामुळे तो कार्यक्रम बघण्याची, अनुभवण्याची संधी मला घेता आली नाही. दिवाळीला पुन्हा इथे येण्याचे नक्की करून मी परतीच्या प्रवासाची तयारी सुरू केली होती. 

(क्रमशः) 

गावोगावी ...(७)

 "आपल्याला बीजिंगला जायला लागणार आहे. "

संध्याकाळी घरी  आल्यानंतर माझ्या पतीने मला बातमी दिली.  

का?   कशासाठी?   वगैरे विचारणे गैरवाजवी होते.  

"कशासाठी म्हणजे काय,  ऑफिसचे काम आहे"',   असच उत्तर मिळणार होते. 

त्या वेळी मी बॅकॉक मध्ये होते. त्या लहानशा सुट्टीत अजून एका देशाची सफर होणार होती.  पूर्वी  एकदा चीनमध्ये जायची संधी माझ्या हातातून निसटली होती.  दैवयोगाने, मला ती परत एकदा मिळत होती. आनंद होताच त्याबरोबर उत्सुकता खूप जास्त होती. प्रवासात, एखाद्या नवीन प्रदेशात गेल्यावर साहजिकच प्रेक्षणीय स्थळे पाहण्याला प्राधान्य दिले जाते. मी पण अनेक प्रेक्षणीय,  ऐतिहासिक, सांस्कृतिक इ.  स्थळांचे दर्शन घेतले आहे.  वेगवेगळ्या प्रदेशांमधील समाजजीवन, संस्कृती, धार्मिक चाली रीती बद्दल मला नेहमीच कुतूहल वाटते. तसेही  "माहितीचा विस्फोट"  असलेल्या काळात जवळ जवळ काहीच अप्राप्य राहिलेले नाही.  घरात बसूनही अनेक देशांची सफर करता येते.  अनेक पर्यटन स्थळांची स्थिरचित्रे,  चलतचित्रे आपल्याला कधीही उपलब्ध होऊ शकतात.  माहिती मिळविण्यासाठी अनेक पुस्तके उपलब्ध असतात.  तरीही प्रत्यक्ष तिथे जाणे हा एक निराळाच अनुभव असतो.   मोबाईल फोन,  कॅमेरा इ.  साधने माझ्याकडे नव्हतीच.  त्यामुळे बघणे आणि ऐकणे यावरच जास्त भर होता. 

 

बीजिंग विमानतळावर विमान उतरत होते. भारत देशा सारखीच पुरातन संस्कृती आणि परंपरा असलेला आणि भारताचा सख्खा शेजारी असलेला चीन हा देश.  अशिया खंडातील चीन हे एक बलशाली राष्ट्र आहे.  भारताप्रमाणेच महाप्रचंड लोकसंख्या असलेला हा देश आहे. चीन चे सत्ताधारी सरकार आणि चिनी जनतेने  अनुशासन,  निष्ठा आणि अमाप कष्टाच्या योगे आश्चर्यकारक प्रगती साधली आहे. चीन देशाच्या, त्यांच्या इतिहास आणि संस्कृतीच्या अनेक कथा वाचलेल्या होत्या. डॉ कोटणीस आणि चिंगलानची कथा तर रूपेरी पडद्यावर पाहिलेली होती. चीनच्या "ग्रेट वॉल" ,  "फोर्बिडन सिटी" इत्यादीच्या कथा ऐकलेल्या होत्या.  आता ते सारे मी प्रत्यक्ष पाहणार होते.  माझे पती त्या आधी,  काही काळासाठी कामानिमित्ताने चीन देशी वास्तव्यास होते. त्याचे तिथले अनुभव, ऐकून बरीच माहिती माझ्याकडे आहे असे वाटत होते. परंतु जेव्हा प्रत्यक्ष चिनी भूमीवर पाऊल ठेवले तेव्हा ते सारे किती तोकडे आहे हे लक्षात आले. 

 

बीजिंग  चा विमानतळ चांगलाच मोठा,  नीटनेटका आणि  खूप गर्दी असलेला असा आहे. तिथे येणारे आणि तिथून प्रवासासाठी जाणारे असे असंख्य प्रवासी दिसत होते. विमानतळावर, येणाऱ्या प्रवाशांचे तापमान तपासणारी उपकरणे तिथे लावलेली होती. नुकतीच सार्स ची साथ येऊन गेलेली होती.  त्यामुळे ही दक्षता घेतलेली  दिसत होती. विमानतळावरचे कर्मचारी त्यांच्या कामात कुशल होते.  इतकी गर्दी असूनही कुठेही अडथळे न येता,  फार थोड्या कालावधीत आम्ही तिथून बाहेर आलो होतो.  

मी बीजिंग मध्ये आले तो मे महिना होता. हवा आल्हाददायक होती. ज्या हॉटेलमध्ये मुक्काम होता, त्याच्या अगदी समोरच एक पार्क होता. तिथे दिवसाची सुरूवात खूपच लवकर होत असे.  पहाटे चार साडेचार वाजताच चांगले उजाडलेले असायचे. आणि संध्याकाळी अगदी उशीरापर्यंत म्हणजे सात वाजेपर्यंत, मावळतीच्या सूर्याची किरणे रेंगाळत असायची. दिवसभर माझे पती त्यांच्या कार्यालयीन कामात व्यस्त असत.  तो देश माझ्यासाठी अनोळखी होता. तिथली भाषा मला समजत नव्हती. त्यामुळे मला एकटीला फार कुठे जाणे शक्यच नव्हते. मी कधी कधी मुलाला घेऊन समोरच्या पार्क मध्ये जायची. तिथे इतरही काही लोक असायचेच. लहान मुले लगेच एकमेकात मिसळून खेळायला लागत.  त्यांना ओळखीपाळखीच्या शिष्टाचारांची गरजही लागत नसे.  तेच भाषेबद्दल. माझा मुलगा त्या वेळी इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत जात असला,  तरी अजून संभाषण करण्याइतकी ती भाषा त्याला अवगत नव्हती. आणि असती तरी उपयोग नव्हताच. त्या मुलांसोबत असलेले पालक मात्र, ओळख नाही म्हणून आणि भाषेचा प्रश्न म्हणून बाजूला थांबलेले असत. मला कुठे जायचे असेल तर ज्या हॉटेलमध्ये राहत होते,  तिथल्या स्वागतकक्षातील कर्मचाऱ्याकडून मला जिथे जायचे असेल, त्या ठिकाणाचे नाव आणि पत्ता पत्ता चिनी भाषेत  लिहून घ्यावे लागे.  कारण मला नाव जरी माहीत असले,  तरी माझे  बोलणे/ उच्चार चालकाला कळतीलच असे नाही.

बीजिंग हे शहर खूप सुंदर आहे. भव्य इमारती आणि आणि  प्रशस्त रस्ते आहेत. रहदारी खूप असतेच, पण ती शिस्तबद्ध आहे. तिथे काही ठिकाणी मी रस्त्यांच्या दुभाजकांवर विविध रंगाची फुलझाडे पाहिली.  एकही फूल कुणी तोडलेले,  ओरबाडलेले दिसत नाही. सार्वजनिक जागांची स्वच्छता देखिल कसोशीने सांभाळलेली दिसते. बीजिंगमध्ये रोजच्या प्रवासासाठीचे वाहन म्हणून अनेक लोकं सायकली  वापरताना दिसत होते. अगदी रहदारीच्या रस्त्यांवर  देखिल   सायकलींसाठी  एक भाग राखीव असतो.  

बीजिंगमधील प्रसिद्ध तिआनमेन चौक आहे तिथून जवळच पर्ल मार्केट आहे. विविध रंगांचे आणि आकाराचे असंख्य मोती तिथे होते. मोत्यांच्या माळा,  ब्रेसलेट्स,  अंगठी असे अनेक दागिने घडवलेले दिसत होते. काही ठिकाणी सुंदर रेशमी किंवा सॅटीनच्या कापडाचे बटवे तयार करून तर काही ठिकाणी सुबक लाकडी पेट्यांमध्ये दागिने ठेवलेले होते. पुट्ठ्याच्या विविध आकाराच्या पेट्या तयार करून,  त्यावर सॅटीनचे आवरण लावून,  त्यात असंख्य लहान मोठ्या वस्तू विकल्या जात होत्या. उत्कृष्ट प्रतीच्या चामड्यापासून तयार केलेल्या वस्तू तिथे होत्या.  तसेच रेशमी आणि सॅटीनचे कापड खूप कमी किमतीत विकले जात होते. तिथे जाऊन काहीही खरेदी न करता परतणे अशक्यच आहे. तेथील विक्रेते मला त्यांच्या कॅल्क्युलेटर वर वस्तूंची किंमत दाखवीत असत (कारण मला त्यांची आणि त्यांना माझी भाषा कळत नसे). मग त्याच कॅल्क्युलेटरवर  मी किती किंमत देऊ शकेन त्याचा आकडा टाईप करीत असे. काही वेळानंतर कुठल्यातरी एका रकमेवर एकवाक्यता झाली, की मी ती वस्तू खरेदी करीत असे.

भारताप्रमाणेच चीनमध्ये देखिल  लोकसंख्या आणि गरिबी या समस्या आहेत. चिनी जनता खरोखरच  अतिशय कष्टाळू आहे. वेगवेगळी कौशल्ये त्यांच्याकडे आहेत. त्याचा वापर करून  अनेकजण आपली उपजीविका करतात. येथे तयार होणाऱ्या सुंदर कलाकुसरीच्या वस्तूंना जगभरातून मागणी असते. 

 

चीनची प्रसिद्ध प्राचीन भिंत बघताना आश्चर्याला पारावार राहत नाही. जुन्या काळात उपलब्ध असलेली अगदी अल्प आणि अप्रगत साधने वापरून एव्हढे प्रचंड बांधकाम कसे केलेले  असणार. त्याचे वास्तू रचनाकार, बांधकाम करणारे कामगार, कारागीर इत्यादींनी हे काम कसे केले असेल?  सारेच अद्भुत..  तिथून खाली उतरताना अगदी अरुंद असा पायऱ्या पायऱ्यांचा रस्ता आहे.  तिथे दुतर्फा अनेक विक्रेते अनेक नवलाईच्या आणि कलाकुसरीच्या  वस्तू विकत होते.  चिनी लोक चांगली कुशल आणि कसबी कलाकार असतात.  कागद, कापड, बांबू अशा सहजपणे मिळू शकणारे सामान वापरून तयार केलेल्या  तऱ्हेतऱ्हेच्या सुंदर, कलात्मक वस्तू  तिथे होत्या. 

"समर पॅलेस" ही एक पुरातन वास्तू आहे.  तशा अनेक पिढ्या तिथे राहिलेल्या, वावरलेल्या आहेत. अगदी अलीकडील काळात चीन च्या डोवेजर क्वीन चे ( राजमाता ) वास्तव्य तिथे असे. चीन च्या राजघराण्याच्या अनेक पिढ्यांनी वेळोवेळी नूतनी करून त्या वास्तूचे  भव्य आणि सुबक स्वरूप कसोशीने जपलेले आहे.  आधुनिक काळात  देखिल त्या ऐतिहासिक वास्तूचे जतन खूप चांगल्या पद्धतीने केलेले आहे.  

राजवाड्याच्या प्रवेशद्वारासमोर दोन्ही बाजूला कठडे असलेला आणि व्हरांड्याप्रमाणेच छत असलेला एक लहानसा अरुंद  रस्ता आहे.  त्याच्या बाजूला विस्तीर्ण असा जलाशय आहे.  थंडीच्या दिवसात तो तलाव पूर्ण गोठलेला असतो.

खूप मोठ्या परिसरावर पसरलेला अतिभव्य राजवाडा  म्हणजेच "फोरबिडन सिटी" . चीनच्या सामर्थ्यशाली सम्राटांचे निवासस्थान. अर्थात आता तिथे कुणीही  राजवंशातले सदस्य वास्तव्यास नसतात. चीनव्या  इतिहासाचा,  संस्कृतीचा  अनमोल असा ठेवा असलेली ती संपूर्ण वास्तू, कसोशीने जतन केलेली आहे.  तिथे सम्राटांचे राजसिंहासन देखिल आहे.  

बीजिंग मध्ये अनेक प्रेक्षणीय स्थळे आहेत. ते शहर देखिल अनेक ऐतिहासिक  घटना आणि स्थित्यंतराचे साक्षीदार आहे. आधुनिक काळाला साजेशी जीवनशैली आता तिथल्या जनतेने आत्मसात केली आहे. परंतु  परंपरा आणि संस्कृतीची जोपासना देखिल केलेली दिसून येते. 

बीजिंगमध्ये आमचा मुक्काम हॉटेल मध्येच असल्याने स्वयंपाक करण्याच्या कामातून मला आपोआपच रजा मिळाली होती. दिवसभर माझे पती कार्यालयीन  कामात व्यस्त असत. संध्याकाळी जसा वेळ मिळेल त्या प्रमाणे आसपास कुठे थोडफार जाणे जमत असे.  शनिवार रविवारी मात्र भ्रमंतीसाठी मोकळा वेळ मिळत असे. 

एके दिवशी एका भारतीय रेस्टॉरंट मध्ये  जायचा योग आला होता. लहानशा आटोपशीर जागेमध्ये टेबल खुर्च्या इत्यादींची सुबक मांडणी केलेली ती जागा होती.  नाव होते हॉटेल "ताज". आम्ही तिथे गेलो तेव्हा अजिबातच गर्दी नव्हती.  खरं म्हणजे आम्ही तिघेच जण तिथे होतो. तिथे आम्हाला शाही म्हणता येईल अशी बिर्याणी देण्यात आली. आणखी काय घेतले होते ते आठवत नाही आता.  परंतु त्या बिर्याणीची चव धेणारा प्रत्येकजण नक्की म्हणेल .. "वाह ताज! ". 

 

असेच एकदा दिवसभर हिंडून  फिरून दमायला झाले होते. जरा उशीरच झाला होता, चांगला अंधार झालेला. हॉटेलकडे जायच्या वाटेवरच असलेल्या एका चिनी खानपानगृहामध्ये जायचे ठरवले. संध्याकाळची वेळ ..  गर्दी भरपूर होती. नशिबाने अगदी कोपऱ्यातले एक टेबल मिळाले. माझे पती काही काळ तिथे वास्तव्यास असल्याने, काय आणि कसे मागवायचे याची त्यांना चांगली माहिती होती. एका मोट्ठ्या चिनीमातीच्या पसरट अशा भांड्यामध्ये  त्यांनी आम्हाला एक अख्खा मासा आणून दिला.  भांड्यामध्ये तो मासा पूर्ण बुडेल इतके लालसर रंगाचे जरासे तिखट असे तेल होते. त्या तेलात आणखी पण काही मसाले असावेत.  मासा त्या तेलामध्ये चांगलाच मुरलेला होता.   सुरीने त्याचा एक तुकडा कापून आपल्या समोरील लहान ताटलीमध्ये काढून घ्यायचा.  पाहिजे तितकाच शिजलेला तो मासा,  खूपच चवदार होता.   सोबत एका वाडग्यामध्ये थोडा भात दिलेला होता.  भात जरी पांढरा दिसत असला तरी त्याला एक वेगळी चव होती. त्या बरोबरच  मोठ्या लाडूसारख्या आकाराचा, पण अगदी मऊ आणि बाहेरून पांढरे तीळ लावलेला गोड पदार्थ होता.  आणखी पण काही पदार्थ होते.  वेगवेगळ्या आकारांच्या भांड्यातून आणि ताटल्यांमधून  कलात्मकरितीने वाढलेले होते.  जेवताना तिथे भारतीयांसारखे पाणी पीत नाहीत.  एका लहान कप मध्ये आम्हाला गरम चहा दिलेला होता.  अत्यंत रूचकर असे ते भोजन होते. 

 

भारता प्रमाणेच चिनी खाद्य संस्कृती अतिशय समृद्ध आहे.  घाईघाईने,  येताजाता अशाप्रकाराने त्याचा नीट आस्वाद घेता येत नाही.  त्यासाठी व्यवस्थित, ऐसपेस असा वेळ द्यायला पाहिजे. तसेच काही नवीन आणि वेगळे चाखायची तयारी असायला हवी. आहाराचे नियम आणि पथ्य देखील कधीतरी बाजूला सारता यायला हवे. अनेक प्रकाराची व्यंजने असलेले त्यांचे भोजन असते. त्यात सुप्स,  व्हेज,  नॉनव्हेज पदार्थ, राईस,  नूडल्स यांचा प्रामुख्याने समावेश असतो. या बरोबरच वेगवेगळ्या प्रकारचे सॉस,  लोणची इ.  लहान भांड्यामधून दिलेले असते.  भोजनासाठी वापरली जाणारी लहान मोठी पात्रे (जास्त करून चिनीमातीची असतात) देखिल अत्यंत सुबक असतात.  त्यामुळे रसने सोबत दृष्टी देखिल तृप्त होते.  

आमच्या घरातील सर्व सदस्यांना चिनी भोजन अतिप्रिय आहे. 

 

बीजिंगमधील थोड्या कालावधीच्या वास्तव्यात चीनच्या वैभवशाली इतिहासाची आणि प्राचीन संस्कृतीची फक्त एक झलक माझ्या दृष्टिपथात आली होती.  ती लहानशी झलक देखिल मोहक होती,  अजून काही जाणून घ्यायची उत्सुकता वाढविणारी होती.  तिथे परत जाणे जमेल किंवा जमणार नाही,  परंतु तिथल्या आठवणी मात्र माझ्यापाशी कायमस्वरूपातच असतील हे नक्की.

  

(क्रमशः)   

गावोगावी ... (६)

 मार्च महिना संपत आलेला होता. शाळांच्या परीक्षा चालू होत्या. आमच्या नवीन घरातील फर्निचरचे राहिलेले काम देखिल चालू होते. आणि मला बँकॉकला जायचे होते.  माझे पती नोकरीनिमित्त त्या वेळेस बॅकॉकमध्ये होते. साऱ्याच घडामोडी एकत्रच घडत होत्या. त्यातच माझ्या डोळ्याचे दुखणे  त्रास देत होते. तिकडे लक्ष द्यायला मला वेळ नव्हता. पण तरी  डॉक्टर कडे  तपासणीसाठी जावे लागत होतेच. पुणे-मुंबई  प्रवास, त्या नंतर मुंबई-बॅकॉक या सर्वांची तिकिटे,  व्हिसा ही सर्व कामे एकेक करून मार्गी लागत होती.  त्यात मुलाची परीक्षा चालू होती. प्रवासाला जाण्यासाठीची जुजबी तयारी झाली होती. तो काही माझा पहिलाच परदेश प्रवास नव्हता. आधीच्या अनुभवांमुळे थोडाफार आत्मविश्वास होता. परीक्षा संपली आणि दुसऱ्याच दिवशी आमच्या दोघांचा (मी आणि माझा मुलगा) प्रवास सुरू झाला . 

बॅकॉकचा विमानतळ इतर कुठल्याही विमानतळाप्रमाणेच मोठा आणि गर्दी असलेला होता. अधूनमधून इंग्लिश आणि थाई भाषेतल्या उद्घोषणा ऐकू येत होत्या. सारे सोपस्कार पार पडले आणि आम्ही आमच्या राहण्याच्या ठिकाणाकडे निघालो. हवेत चांगलाच उष्मा होता. रस्ते प्रशस्त होते. आणि त्यावर प्रचंड रहदारी होती. टॅक्सी चालक अगम्य इंग्रजीत बोलत होता. त्यातला एखादा शब्द मला ओळखीचा वाटायचा. रस्त्याला नावे रामा नाइन, रामा फोर अशी. तिथे विमानतळावरील सुंदरीने आमचे हात जोडून भारतीय पद्धतीने स्वागत केले होते. नंतर कळले, ती तिथल्या लोकांची अभिवादनाची पद्धतच होती.  दुकानांमध्ये, हॉटेल्स, रेस्टॉरंट्स इ.  ठिकाणी देखील तिथले कर्मचारी दोन्ही हात जोडून अभिवादन करीत असत. 

थायलंड मध्ये अजूनही राजे, राण्या आणि राजघराण्यातील सदस्य यांचे मोठे प्रस्थ आहे. राजा म्हणजे तेथील लोकांसाठी देवच आहे. राजा आणि राजघराण्यातील व्यक्तींबद्दल कुणीही चुकूनसुद्धा  अनुचित अथवा अनादराने बोलत नाहीत. तेथील राजवाडा हे एक प्रेक्षणीय स्थळ आहे. परंतु तिथे पोषाखासंबंधी काही नियम आहेत. तसेच तिथे वावरताना काय काळजी घ्यायची, ज्या योगे त्या वस्तूची मर्यादा भंग होणार नाही याच्या काटेकोर सूचना दिलेल्या असतात. तुमचा पोषाख त्यांच्या नियमात बसणारा नसेल तर तिथे तुम्हाला काहीवेळाकरता दुसरा पोषाख दिला जातो, अर्थात थोडाफार मोबदला घेऊनच (जाताना तो परत करायचा असतो). थायलंडमध्ये बहुसंख्य लोक बौद्ध धर्माचे पालन करणारे आहेत. ठिकठिकाणी बुद्ध मंदिरे आणि बुद्धाच्या मूर्ती दिसतात. राजवाड्यात देखिल एक बुद्धमंदिर होते. रस्त्यावरून कधीही भगवी कफनी धारण केलेल्या बौद्ध साधूंचा जथा दिसतो. 

बॅकॉक मध्ये एक सूर्य मंदिर आहे, त्याचे नाव "वाट अरूण". वाट म्हणजे मंदिर. नदीच्या पात्रा जवळच असलेले ते मंदिर आहे. मंदिरात जाताना. अगदी कमी उंचीच्या असंख्य पायऱ्या चढून जायला लागतात. येताना, त्या पायऱ्या उतरताना प्रकरण अधिकच अवघड होते, कारण आधारासाठी कठडे वगैरे काही नाही. तिथे अशी आख्यायिका सांगितली जाते, की (बहुतेक) चीन देशातून जेडचा  (एकप्रकारचा मूल्यवान हिरव्या रंगाचा दगड) साठा असलेले जहाज त्या ठिकाणी बुडाले. नंतर त्यातील जेड आणि इतर मूल्यवान वस्तू हस्तगत करून, मंदिरासाठी आणि त्यातील मूर्तीसाठी वापरण्यात आले. मंदिर खूपच सुंदर आहे. त्या मंदिराच्या आजूबाजूला, जवळपास दुसरे कुठलेच  बांधकाम नाही. समोर नदीपात्र. संध्याकाळी मावळत्या सूर्याच्या झळाळणाऱ्या केशरी, पिवळ्या, सोनेरी  किरणांमध्ये ते दृश्य अजूनच देखणे दिसते. 

सकाळी दहा अकराची वेळ असेल. मला तिथल्या सुपर मार्केट मध्ये जायचे होते. तिथे आम्हाला पिण्याचे पाणी विकत घ्यायला लागत असे. हॉटेलपासून मार्केट १५-२० मिनिटांच्या अंतरावर असेल. पण माझ्या मुलाच्या चालीने चालायला अजून जास्त वेळ लागत होता. ऊन खूप होते आणि हवा अतिशय उष्ण आणि तापदायक होती. रस्त्यावर चालणारे फारसे कुणी नव्हते, पण वाहनांची रहदारी खूपच होती. फुटपाथवरून चालताना काही भटकी कुत्री दिसत होती. तिथे अनेक खाद्यपदार्थांचे स्टॉल्स होते. एकजात सारे मांसाहारी. त्या सर्व पदार्थांचा गंध वातावरणात पसरलेला होता. तिथे अनेक रिकाम्या टॅक्सी जाताना दिसत होत्या. परंतु मला पायी जाणे भाग होते, कारण मला जायचे असलेल्या ठिकाणाचे नाव आणि पत्ता मला माहीत नव्हता. मला सांगितलेल्या रस्त्यावरच्या खाणाखुणा शोधत मी चालले होते. मला माझ्या मुलासाठी जरा वाईट वाटत होते. कारण मलाच त्या उन्हात चालणे त्रासदायक वाटत होते, मग तो तर लहान मुलगा. पण बिचारा माझ्याबरोबर कुरकुरत का होईना चालत होता. 

सुपरमार्केट तसे फार मोठे नव्हते. परंतु विविध खाद्य सामुग्रीने भरलेले दिसत होते. सामानाने भरलेल्या उंच मांडण्या रांगेत ठेवलेल्या होत्या. समोरासमोर ठेवलेल्या मांडण्यांमधील जागा अगदी अरूंद होती. आणि दुपारची वेळ असूनही भरपूर गर्दी होती. एका विभागात अनेक प्रकारच्या भाज्या आणि फळे होती. फ्लॉवर, कोबी, गाजर, टोमॅटो अशी काही मोजकी ओळखीची मंडळी सोडली तर बाकीचा सारा अनोळखीच जमाव होता. खूपसाऱ्या हिरव्यागार पालेभाज्या सुद्धा होत्या. चांगल्या आणि ताज्या दिसत असूनही, त्यांचे नक्की काय करता येईल हे माहीत नसल्याने घेतल्या नाहीत. अनेक प्रकारची ताजी, रसदार फळे तिथे होती. रांबुतान नावाचे लाल रंगाचे लहानसे फळ होते. त्याची चव साधारण आंबटसरच असते. आणखी एक गोटीच्या आकाराचे लोंगॉन नावाचे फळ होते. वरचे कवच पूर्ण काढल्यावर आत अगदी मऊ आणि पांढऱ्या रंगाचे फळ असते.  त्यातली बी  बरीच मोठी असते. फळ चवीला चांगलेच गोड असते. तिथे एक खूप मोट्ठ्या मोसंबीसारखे दिसणारे फळ होते, त्याला पामेलो असे म्हणतात. ते सोलल्यावर आत फिक्कट पिवळा, पांढुरका असा गर असतो. साधारण संत्र्याच्या फोडीसारखा . चवीला आंबट, पण तिखट मीठ लावल्यावर चव चांगली लागते. तिथे तोतापुरी आंब्यासारखाच आकार असलेले, आत पिवळसर पांढऱ्या रंगाचा गर असणारे आंबे होते. त्याची साल पिवळी असली तरी आंबा चवीला बऱ्यापैकी आंबट असतो. हे आंबे तिथे सॅलड मध्ये वापरलेले बघितले. 'मँगो स्टिकी राईस'  ही त्यांची स्वीट डिश आहे. आंब्याची साल काढून, त्याच्या एकसारख्या चौकोनी फोडी करतात. नंतर त्यावर नारळाचे दाटसर दूध घालून, अगदी चिक्कट अशा भाताबरोबर देतात. त्याचीसुद्धा चव चांगली लागते. तिथे दुरीयान नावाचे अत्यंत उग्र वासाचे फळ होते. बाह्यभाग आपल्याकडील फणसासारखाच दिसतो. आतील गर देखील फणसाच्या गऱ्यासारखाच. इतरही विविध प्रकारची फळे तिथे होती. अनेक प्रकारच्या बेरी, चेरी, काळी, लाल, हिरव्या रंगांची द्राक्षे, आणि पेरू. तिथले पेरू आकाराने मोठे आणि खूप बिया असलेले होते. तिथे निरनिराळ्या फळांनी भरलेल्या लहान मोठ्या टोपल्या ठेवलेल्या होत्या. त्या टोपल्यांना रंगीत आणि आकर्षक रिबिनी लावलेल्या होत्या. सण, समारंभ अथवा अन्य काही निमित्ताने कुणाच्या घरी जाताना अशा फळांच्या टोपल्या भेटीदाखल दिल्या जातात. माझ्या पतीच्या कार्यालयातील सहकारी कर्मचारी, आमच्याकडे अशीच एक भलीमोट्ठी फळांची टोपली घेऊन आल्या होत्या. 

मार्केट मधल्या फ्रीज मध्ये गोड पाणी आणि मऊ, पांढऱ्या रंगाचे कोवळे खोबरे असलेली शहाळी ठेवलेली दिसत होती. शहाळ्याचा वरचा भाग छिललेला असतो. अगदी लहानसे गोल आकाराचे कवच ठेवलेले असते, जे सहजतेने काढता येते. मग त्यामध्ये स्ट्रॉ घालून आतील पाणी पिता येते.  खोबरे हवे असेल तर बाकीचे आवरण काढण्यासाठी जरा मेहनत घ्यावी लागते. 

एकंदरीत तिथली खरेदी फारच आनंददायक होती. परत येताना मी टॅक्सी करू शकत होते, कारण माझ्याकडे आम्ही राहत असलेल्या हॉटेलचे,  (इंग्रजी आणि थाई भाषेमध्ये) नाव आणि पत्ता छापलेले कार्ड होते. त्या नंतर मात्र मी जुजबी, उपयुक्त असे थाई भाषेतील शब्द पाठ करून ठेवले होते, जसे  साय, क्वॉ, तोंग इ. (डावीकडे, उजवीकडे, सरळ ). त्यामुळे तेथील विविध ठिकाणी जाणे येणे अधिक सुलभ झाले होते. 

बॅकॉक मधील वास्तव्यात काही वैशिष्ट्यपूर्ण पदार्थांची ओळख झाली. थाई पदार्थ जगप्रसिद्ध आहेत. त्यांचे पदार्थ अत्यंत रूचकर तर असतातच, त्यात वैविध्यही खूप अढळते. तिथे भात आणि नारळ याचा वापर अनेक पदार्थामध्ये केला जातो. लाल मिरच्यांचा वापर देखिल सढळपणे केलेला असतो. त्या पदार्थांच्या चवीची जरा सवय व्हावी लागते. तिथली ग्रीन किंवा रेड चिकन करी हा एक अत्यंत चविष्ट पदार्थ आहे. ज्यांना नारळाचे वावडे आहे, असे लोक सोडून सर्वांना नक्कीच आवडेल असा. बोनलेस चिकन (शाकाहारींनी वांग्याचे अथवा सुरणाचे काप वापरून बघावेत) नारळाच्या दुधात शिजवलेले असते. त्याच्यासाठी वापरले जाणारे वाटण देखिल वैशिष्ट्यपूर्ण असते. करण्यासाठी जरा किचकट. त्यात अनेक पदार्थ कमी जास्त प्रमाणात वापरलेले असतात. ते प्रमाण योग्य असणे फार महत्त्वाचे असते.  कारण प्रमाण कमी जास्त झाले की चवीमध्ये फरक पडतो. वाटण केल्यानंतर कोरड्या काचेच्या बाटलीत भरून फ्रीजमध्ये ठेवले, की तीन साडेतीन महिने सहज टिकते. साधारण चारजणांसाठी पुरेल इतके चिकन करण्यासाठी  त्यातले एक किंवा दोन चमचे वाटण पुरते.

तिथे आम्ही एका वॉटर पार्क मध्ये गेलो होतो. तेथे निरनिराळ्या आकाराच्या, उंचीच्या स्लाईडस होत्या. अनेक वळणे घेत पसरलेला स्विमिंग पुल तिथे होता. तो तलाव असला तरी त्यातील पाणी स्थिर नव्हते तर प्रवाही होते. एका विशिष्ट वेगाने आणि दिशेने ते सतत वाहत होते. जलक्रीडेची बरीच साधने तिथे होती. लहान मुलांबरोबरच काही मोठी माणसे देखिल जलक्रीडेचा आनंद लुटत होती. बाजूला काही लहान मोठे स्टॉल्स होते. त्यात पोहण्याचे पोशाख, टॉवेल्स, जलक्रीडा साहित्य असं बरच काही विक्रीस ठेवलेले होते. काही खाद्यपदार्थांचे स्टॉल्स देखिल होते. तिथे एक सॅलड होते, त्याचे नाव म्हणे "गाडो गाडो" . कैरी, कांदा, गाजर आणिक कुठल्या कुठल्या भाज्यांचे पातळ, उभे काप केलेले होते. त्यात भरपूर लाल मिरची (खूप बारीक चिरलेली) आणि दाण्याचा (भरड) कूट, इ. मिसळलेले होते. खाताना डोळ्यात पाणी येईल इतके तिखट, परंतु चव मात्र अप्रतिम होती.

आम्ही कंचनाबुरी येथे गेलो होतो. जाताना प्रसिद्ध क्वाय नदी लागते. दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात जपानी सैन्याने ब्रिटिश युद्धकैद्यांकडून तेथे पूल बांधून घेतला होता. त्या पुलावरून एक ट्रेन ये जा करते. ते एक ऐतिहासिक महत्त्वाचे असे स्थळ आहे. आम्ही ट्रेनमध्ये बसून तो पुल ओलांडला म्हणून आम्हाला एक छोटेसे पत्र/प्रशस्ती पत्र देण्यात आले होते. तेथे घडलेल्या घटनांवर चित्रित केलेला  "ब्रिज ऑन दी रिव्हर क्वाय" नावाचा चित्रपट प्रसिद्ध आहे. कंचनाबुरीमध्ये पुरातन थाई संस्कृतीचा वारसा असलेलेली काही मंदिरे आहेत. दुसऱ्या महायुद्धासंदर्भातील एक संग्रहालय देखिल आहे. कंचनाबुरी हे फारसे गर्दी नसलेले शहर/गाव  आहे. संध्याकाळी  हॉटेल कडे परत येण्यासाठी वाहन मिळणे देखिल कठीण झाले होते. संध्याकाळी जेवणासाठी कुठले पदार्थ मागवावेत काही कळत नव्हते. पदार्थांची नावे अनोळखी, त्यात नक्की काय असेल माहीत नाही. त्यातल्या त्यात ओळखीचा म्हणून राईस मागवायचे ठरवले. त्यात देखील ऑलिव्ह राईस, पाईनॅपल राईस असे प्रकार होते. मनात आले अननस आणि चिकन हे एकत्र कसे लागेल?  एका प्लेट मध्ये गरम वाफा येत असलेला राईस आम्हाला आणून देण्यात आला. अननस आणि चिकनचे बारीक तुकडे त्यात होते. त्यावर कदाचित सजावटी असेल.. थोडी कांद्याची हिरवीगार पात  चिरून पसरलेली होती, बेझील ची पाने पण दिसत होती. त्या सर्व मिश्रणाची एकत्र चव फारच छान होती. 

दुसऱ्या दिवशी आम्ही बँकॉक मध्ये  परत आलो. मुक्कामी पोहोचायला दुपार झाली होती. घरी काही करायचे किंवा जेवणासाठी बाहेर जायचे हे दोन्ही पर्याय मला फारसे रूचत नव्हते. मग आम्ही त्याच हॉटेलच्या किचन मधून थोडेफार जेवण मागवायचे ठरवले. भरपूर दमणूक झाल्याने कुणालाच फारशी भूक नव्हती. परत राईसच मागवला होता कारण थाई पदार्थांची अजून नीट ओळख झालेली नव्हती. त्या बरोबर चिकन होते, त्याचे नाव  'गाँग बाओ जिडींग' (मला ऐकून समजलेला उच्चार असा आहे). बोनलेस चिकन, त्यात भरपूर लाल मिरच्या आणि काजू होते.  ग्रेव्ही नव्हती पण अगदी कोरडेही नाही. काहीसा गोडसर, तिखट असा दाट सॉस त्यामध्ये होता. सोबत लांब, जाडसर कणी असलेला पांढराशुभ्र आणि सुवासिक भात. तिथल्या तांदूळाचा भात थोडासा चिकटच होतो. अप्रतिमच  चव होती त्याची. सिंगापूर मध्ये सुद्धा हा पदार्थ मिळतो. फक्त त्यात काजू ऐवजी तळलेले दाणे वापरलेले असतात. 

बँकॉक मध्ये असताना आम्ही काही वेळा बोलिंग  साठी जायचो. निरनिराळ्या वजनाच्या बॉल्सच्या सहाय्याने, दुसऱ्या टोकापाशी असलेल्या लाकडी बाहुल्या पाडायच्या. प्रत्येक लेन वर एक छोटा स्क्रीन टांगलेला असतो, त्यावर तुमचा स्कोअर दिसतो.  येताना तिथेच खालच्या मजल्यावरच्या रेस्टॉरंट मध्ये आम्ही जात असू. वेगवेगळे रूचकर थाई आणि इतरही काही पदार्थ  तिथे मिळायचे. फार कमी शाकाहारी पर्याय उपलब्ध होते. सुंदर आणि आकर्षक भांडी, थाळ्या, पेले इ. मध्ये विविध पदार्थ मिळत. तिथले कर्मचारी ते सारे टेबलवर नीट नेटके मांडत असत. अत्यंत आदबीने काय हवे, नको याची चौकशी करीत. तशीच आदब, तसेच सौजन्य मी बँकॉक मध्ये सर्वत्र अनुभवले. बहुसंख्य  थाई लोक गोरीपान आणि सडपातळ.  प्रत्येकवेळी दोन्ही हात जोडून अभिवादन करीत.  दुकाने, हॉटेल्स इ. ठिकाणचा कर्मचारीवर्ग मदतीसाठी तत्पर असे. 

तिथल्या सुखुमवित नावाच्या अत्यंत गजबजलेल्या विभागात आम्ही गेलो होतो. फुटपाथवर अनेक विक्रेते वेगवेगळ्या वस्तू विकत होते. विकत घेणारे किंमतीसाठी घासाघीस करीत  होते. तिथे मात्र सर्व सौजन्य, आदब इ. लुप्त झालेले दिसले.  "हं म्हणजे थायलंड मध्ये देखिल पृथ्वीतलावरचीच माणसे राहतात तर" , माझ्या मनात आले. तिथे डोसा हट नावाचे खाद्यगृह बघितले. तिथल्याच एका भारतीय क्षुधाशांती गृहामध्ये आम्ही गेलो होतो. बॅकॉक मधले असले, तरी तिथले कर्मचारी अगदी भारतीय पद्धतीनेच वागत होते. बऱ्याच दिवसांनी रोटी, मेथी-मटर-मलई, पालक-पनीर, जिरा-राईस  इ. ओळखीची नावे मेन्यू कार्डवर बघितल्यावर बरे वाटले. त्या हॉटेलजवळच एक लहानसे दुकान होते. तिथे सर्व भारतीय किराणा सामान मिळत होते. 

बॅकॉक मध्ये "चाओ फ्राया" नावाची नदी आहे. आम्ही ज्या ठिकाणी गेलो होतो तेथील नदीचे पात्र तसे खूप विस्तीर्ण वगैरे नाहीये, परंतु पाण्याला जबरदस्त ओढ होती.  पाणी तसे बऱ्यापैकी गढूळच दिसत होते, म्हणजे पिण्यासाठी फारसा उपयोग नसावा. त्या नदीच्या किनाऱ्यावर  तरंगता बाजार भरलेला असतो. दुकाने म्हणजे लहानमोठ्या नौका आणि तराफे. खरेदी करणारे देखिल लहान लहान नौकांमधून तेथे येतात. किनाऱ्यावर काही  लाकडी बांधणीची घरे देखिल दिसतात. त्या घरांचे अंगण म्हणजे नदीचे पात्र. भारतामध्ये घरांपाशी जशी वाहने उभी असतात, तशा त्या घरांजवळ लहान लहान नौका ठेवलेल्या असतात. थाई काकू, मावशा  खरेदीला, एकमेकींकडे जाताना वगैरे नौकेतून प्रवास करतात.  चाओ फ्राया नदीतून प्रवाशांसाठी काही मोटर बोटी असतात. एका बोटीत नावाडी धरून चार ते पाच जण बसू शकतील इतक्याच मोठ्या असतात. खूप वेगाने त्या बोटी चालविल्या जातात. परंतु ज्या ठिकाणी तरंगता बाजार असतो, तिथे त्यांचा वेग कमी केला जातो. त्यातून जाताना किनाऱ्यवरील बाजार बघता येता. नदीत लहान मोठे मासे भरपूर असतात. त्यांना देण्यासाठी काही अन्नपदार्थ किनाऱ्यावर आणि काही वेळेस नावाड्याकडे देखिल  विक्रीस असतात. बोटीतून जाताना ते पदार्थ नदीत टाकले, की माशांच्या झुंडी बोटीच्या भोवती जमतात. 

रात्री खूप उशीरापर्यंत चालू असणारे "फ्ली मार्केट"  हे बॅकॉकमधील एक आकर्षण केंद्र आहे. कधीही तिथे गर्दी असतेच. विविध प्रकारच्या वस्तूंनी सजलेली असंख्य दुकाने तिथे आहेत. वस्तू खूपच स्वस्त असतात. तुमच्याकडे थोडेफार बार्गेनिंग स्किल असेल तर तुम्हाला अत्यंत माफक दरात कलाकुसरीच्या सुंदर सुंदर वस्तू, रेशमी कापड, कपडे इ. मिळू शकतात. परंतु तिथले अरूंद गल्लीबोळ, गर्दी आणि सततचे अवाज यामुळे त्यामुळे नकोसे वाटते. आम्ही उत्साहाने तिथे गेलो होतो, परंतु एकंदरीत रागरंग पाहून लगेचच तेथून बाहेर आलो. 

बघता बघता माझ्या परतीचा दिवस आला होता. अजून पाच सहा महिन्यांनी मला परत यायचेच होते, कारण पतिदेवांचे वास्तव्य अजून काही काळ तरी बँकॉक मध्येच असणार होते. त्या दिवशी आभाळ अगदी भरून आले होते. आम्ही तिघे विमानतळावर पोहोचलो तेव्हा पावसाची सुरूवात झालीच  होती. विमानतळावर एक निराळेच नाटक सामोरे आले होते. आमची तिकिटे असलेल्या विमानाचे, क्षमतेपेक्षा जास्त आरक्षण केले गेले होते. कुणाची चूक होती माहिती नाही, पण मी आणि आणखी काही प्रवासी उगीचच अडकले होते.  काहीवेळाने आम्हाला परत बोलावण्यात आले. आम्हाला दुसऱ्या विमानाची तिकिटे देण्यात आली. तसदी बद्दल दिलगिरी व्यक्तं करून, नुकसान भरपाई म्हणून तिकिटाची रक्कम परत करण्यात आली होती.  परंतु माझ्या मनात काळजीचे काहूर उठले होते. मला ज्या विमानाचे तिकीट देण्यात आले होते ते बॅकॉक-मुंबई असे नव्हते, तर बॅकॉक-दुबई होते. आधी दुबईला जाऊन नंतर दुसऱ्या विमानाने मुंबई गाठायची होती. माझ्याकडे सामान भरपूर होते. पुण्यातील आमच्या नातेवाइकांना देण्यासाठी म्हणून बरीच खरेदी केलेली होती. सोबत माझा लहान मुलगा  होता. या सर्वांना सांभाळून, दुबईच्या अनोळखी विमानतळावर मी सारे सोपस्कार पार पाडू शकेन की नाही? ही चिंता मला सतावत होती. माझे मुंबई-पुणे  तिकीट तर वायाच गेले होते. दुसरी बस कधीची मिळेल? माहिती नव्हते. पण सध्या तो विचार करण्यात काही अर्थच नव्हता. मी आणि माझा मुलगा काहीच कारण नसताना, दुबईला जाणार होतो. 

(क्रमशः) 

गावोगावी ... (५)

 देशोदेशीच्या माणसांच्या वेगवेगळ्या तऱ्हा. भाषा, संस्कृती, वेषभूषा, चाली रीती. सारे काही वेगळे. प्रत्येक देशीचे काही आगळेवेगळे वैशिष्ट्य आहे. प्रत्येकाचा इतिहास अनेक रसभरित कथानकांनी परिपूर्ण आहे. सर्वत्र संस्कृतीची जपणूक केली जाते.अधुनिक युगाच्या नव्या संकल्पना स्वीकारताना,भूतकाळ सर्वस्वी झुगारलेला नसतो. जुन्याला नवकल्पनांची  जोड देत हा वारसा जपलेला असतो. जगाच्या पाठीवर कुठेही जा.. माणसे अंतर्यामी समानच असतात हे मात्र त्रिवार सत्य. त्यांचा देश, वेष, भाषा वेगळी असेल, पण मानवी भाव भावना त्याच असतात. 

 

मुंबई विमानतळाच्या प्रवेशद्वारापाशी मी प्रवासी सामान आणि माझा साडेचार वर्षांचा मुलगा यांच्यासह थांबलेली होते. मी जाणार होते सिंगापूरला. माझा पहिलाच परदेश प्रवास होता तो. फ्लाईट रात्री उशीरा होती. पण मी वेळेच्या कितीतरी आधीच मुंबई विमानतळावर पोहोचले होते. 

पुणे ते मुंबई विमानतळ अशी के. के. ट्रॅव्हल्स ची बस होती. ती बस प्रत्येक प्रवाशाच्या घरापर्यंत येत असे. परतीचा प्रवास पण तसाच, मुंबई विमानतळ ते घर. खूपच सोयीची सुविधा होती ती. त्या दिवशी बऱ्याच लवकर माझ्या प्रवासाला सुरुवात झाली होती. आणि वेळेच्या खूप आधी मुंबईमध्ये पोहोचले होते. तिथे मला सांगितले की फ्लाईटच्या  तीन तास आधी मला आत प्रवेश मिळेल. त्यामुळे तो पर्यंत म्हणजे जवळ जवळ अडीच ते तीन तास बाहेरच थांबणे क्रमप्राप्तं होते. माझे प्रवासी सामान आणि एकाजागी स्वस्थ थांबायला अजिबात तयार नसलेला माझा मुलगा, यांना सांभाळताना माझी चांगलीच तारांबळ होत होती. शेवटी एकदाचा आम्हाला विमानतळाच्या आत प्रवेश मिळाला. सारे सोपस्कार पार पडले आणि आम्ही सिंगापूरला निघालो होतो. 

 

विमान आकाशात झेपावले. सकाळपासून माझ्यासोबत प्रवास करणारा माझा छोटुसा पोर कधीच झोपेच्या अधीन झाला होता. सिंगापूर भारताच्या अडीच तास पुढे आहे. सिंगापुरामध्ये आमचे विमान पोहोचले तेव्हा लख्खं उजाडले होते. नुकताच पाऊस पडून गेलेला असावा. सिंगापूरचे चँगी विमानतळ हे जगातील सर्वोत्तम  विमानतळांपैकी एक आहे. स्वच्छ, नीटनेटके आणि सुंदर. जागोजागी माहितीचे फलक लावलेले. कुणाला काही विचारायची जरूरच नव्हती. तिथले कर्मचारी मदतीस तप्तर होते. प्रवाशाशी सौजन्याने वागत होते. आम्ही सरकत्या जिन्यावरून खाली येत होतो. समोर काउंटर्स जिथे पासपोर्ट व्हिसावर शिक्के घ्यायचे होते. त्याच्या पलीकडे काचेची भिंतच होती. त्या पलीकडे काही लोकं थांबलेली होती. माझा मुलगा तिकडे बोट दाखवत  अत्यानंदाने सांगत होता, " आई तो बघ बाबा". 

 

सिंगापूरचे प्रथम दर्शन अत्यंत आल्हाददायक होते. स्वच्छ, प्रशस्त रस्ते, शिस्तशीर रहदारी, रस्त्याच्या कडेला, मध्यभागी जिथे शक्य असेल तिथे हिरवीगार झाडे होती. काही झाडांवर रंगीबेरंगी फुले होती. तिथे सारे काही आखीव रेखीव. इमारती एकसारख्या, नीट नेटक्या रंगवलेल्या होत्या. सिंगापूर मध्ये इमारतीच्या भिंतीवर अथवा रस्त्यात कुठेही पोस्टर्स, होर्डिंग्स वगैरे दिसत नाहीत. भिंतीवर कुठे भित्तीचित्रे दिसत नाहीत. सारे स्वछ आणि सुंदर. या साठी प्रशासन आणि नागरिकांची एकवाक्यता असणे गरजेचे आहे. इथे प्रशासनाने केलेले नियम कसोशीने पाळले जातात. 

निवासी इमारतींच्या जवळ मुलांसाठी तयार केलेली क्रीडांगणे होती. त्या क्रिडांगणांमध्ये आकर्षक रंगसंगती असलेले क्रिडेची साधने देखिल होतील. कुठेही  मोडलेले, नादुरूस्त, रंग ऊडालेले असे काहीच नव्हते.

सिंगापूरच्या वास्तव्यात प्रकर्षाने जाणवली ती त्या शहराची रचना. सुंदर, आकर्षक तर आहेच, परंतु नागरिकांच्या सर्व गरजांचा विचार करून सोयिस्कर देखिल केलेली आहे. सर्वसामान्य नागरिकांच्या, दररोजच्या गरजांचा योग्य तो आढावा घेऊन अनेक सोयी सुविधां उपलब्ध करून देण्यात आल्या आहेत. इथल्या बसेस आणि एमआरटी (ट्रेन्स) वक्तशीर आणि आरामदायी आहेत. स्टेशनवर चार भाषांमध्ये उद्घोषणा केली जाते. सर्वत्र माहिती फलक आणि नकाशे असतात. त्यामुळे खाजगी वाहन नसले तरी प्रवासकरणे सुलभ आहे.

रस्त्याच्या कडेचे फुटपाथ चांगले रुंद आहेत. त्यावर ठराविक अंतरावर कचरा टाकण्यासाठी ठेवलेया पेट्या आहेत. त्यावर झाकणे आहेत. त्यातून कचरा बाहेर, बाजूला पडलेला कधीच दिसत नाही. ठराविक अंतरांवर मोठाली झाडे लावलेली आहेत. काही ठिकाणी पूर्ण फुटपाथवर छप्पर घातलेले आहे. सिंगापूरमध्ये कधीही पडणाऱ्या पावसापासून संरक्षण करण्यासाठी सोय आहे. पाउस नसेल तेव्हा कडक उन असते. त्यामुळे चालणाऱ्यांना ती खूपच चांगली सुविधा आहे. पार्कींगसाठी जागा आरक्षित केलेल्या आहेत. किंवा काही ठिकाणी बहुमजली वाहनतळ आहेत. इमारतींच्या खाली मोकळ्या जागेत बेंचेस, टेबले ठेवलेली असतात. काही ठिकाणी विविध पेयांची व्हेंडींग मशीन्स आहेत. तिथल्या निवासी क्षेत्रात सुपर मार्केटस, वेटमार्केटस इ. आहेत. सिंगापूर मध्ये जागोजागी अनेक उद्याने आहेत. तिथे व्यायामाची साधने ठेवलेली असतात. त्याचा वापर ज्येष्ठ नागरिकांपासून लहान मुलांपर्यंत सारेजण करतात. एकंदरीत इथल्या शासनाने, नागरिकांचे रोजचे आयुष्य सहज आणि सोप्पे केलेले आहे. 

 

सिंगापूरमधली मला सगळ्यात आवडलेली सुविधा म्हणजे इथली समृद्ध आणि सुसज्ज ग्रंथालये. ग्रंथालयामध्येच वाचनाची पण सोय आहे. तिथे अनेकजण वर्तमानपत्रे, पुस्तके वाचत बसलेले असतात. विविध विषयांची अनेक पुस्तके इथे आहेत. इंग्रजी, चायनिज, मलेशियन आणि तामीळ भाषांमधली आमाप ग्रंथसंपदा इथे दिसते. त्याचे अतिशय काळजीपूर्वक जतन केलेले आहे. प्रत्येक निवासी क्षेत्रात एक ग्रंथालय आहेच. ग्रंथालयाची वार्षिक वर्गणी खूपच कमी आहेत. एका सभासदास साधारण आठ पुस्तके घरी नेता येतात. तिथे ऑडीओ बुक्स आणि सीडीजचा  देखिल प्रचंड साठा आहे. आणि हे सारे पद्धतशीरपणे ठेवलेले आहे. कुठले पुस्तक, अथवा सिडी त्या प्रचंड ग्रंथालयांमध्ये कुठे आहे, हे अचूकपणे शोधता येते.  

सिंगापूरमध्ये चार भाषा प्रामुख्याने वापरल्या जातात. चायनिज, मलेशियन, तामीळ आणि इंग्रजी. तसे इथे देशोदेशीचे आणि अठरापगड जाती धर्माचे लोक अढळतात. भारतीय समुदायाचे प्रमाण लक्षणीय आहे. यात गुजराथी, पंजाबी आणि तामीळ लोकसंख्या जास्त आहे. महाराष्ट्रीयन देखिल भरपूर आहेत आणि अर्थात महाराष्ट्र मंडळ देखिल आहेच. सिंगापोरियन लोकं शांतताप्रिय आहेत. भांडणे, मारामाऱ्या, आरडाओरडा अगदी क्वचित होताना दिसतात. सर्व नागरिक कायदे आणि नियमांचे पालन करतातच. कारण तसे न केल्यास जबरदस्त दंड अथवा शिक्षा केली जाते. इथले प्रशासन नेहमी सावध आणि जागरूक असते. त्यामुळे इथल्या नागरिकांचे जीवन सुरक्षित झाले आहे. 

 

घरी पोहोचल्यावर दुपारी थोडी विश्रांती घेऊन, संध्याकाळी बाहेर जायचे ठरवले होते. पुण्याहून निघताना वाटत होते, दुसऱ्या देशात मी जाणार. तिथले रीतिरिवाज, भाषा, पोषाख सारे काही वेगळे, माझ्या सवयीचे नसलेले. तिथे राहणे, वावरणे जमेल की नाही मला?  

संध्याकाळी आम्ही ज्या भागात होतो तो अतिशय गर्दीचा भाग होता. अनेक हॉटेल्स, रेस्टॉरंट्स आणि शॉपिंग मॉल्सने इ. ने गजबजलेला होता. तऱ्हेतऱ्हेच्या वस्तूंनी सजलेली दुकाने होती. झगमगणाऱ्या दिव्यांची आकर्षक प्रकाशयोजना केलेली होती. तिथल्या फुटपाथवर काही विक्रेते निरनिराळ्या वस्तू विकत होते. घड्याळे, पर्सेस स्कार्फ आणि बरेच काही. देशोदेशीचे लोक तिथे दिसत होते. त्यांचे रंग, रूप, भाषा सारे काही निराळे. प्रत्येक जण स्वतःच्या विश्वात मश्गुल होता. स्वतःचा खाजगीपणा सारेचजण जपत होते. तसेच दुसऱ्याच्या खाजगीपणाचा देखिल आदर राखला जात होता. माझ्या मनावरचे दडपण जरा दूर झाले. त्यानंतर तिथे वावरताना, मला कसलीच अडचण भासली नाही. 

 

कालचा पूर्ण दिवस आणि रात्र मी प्रवासच करीत होते. त्यांमुळे आता जास्त उत्साह नव्हता. घरी लवकरच जायचे असे ठरवले.  तिथे मॅकडोनाल्ड बर्गर ची मोठी पाटी होती (आता पुण्यात मॅकडोनाल्ड आहे, पण त्या वेळी नव्हते). 

काउंटरच्या वर मेन्युबोर्ड लावलेले. आपल्याला हवे असलेले पदार्थ आपणच घेऊन यायचे अशी पद्धत. भरपूर बर्फ असलेला कोकाकोलाचा मोट्ठा कागदी पेला तिथल्या पदार्थांसोबत दिला जाई. माझ्यासाठी तो प्रकार नवीनंच होता. पण छान होता. पुढील संपूर्ण वास्तव्यात, कुठेही स्थळदर्शन अथवा शॉपिंग करताना आम्ही  जास्त करून मॅक, के एफ सी, बर्गर किंग यांचाच आश्रय घेत होतो. कारण अतिशय कमीवेळात मिळणारे आणि संपणारे असे पदार्थ असतात. शिवाय नेहमीच स्वच्छ, चवदार आणि माफक किंमती मध्ये मिळतात.  

सिंगापूरमध्ये फुडकोर्ट हा प्रकार प्रथमच  पाहिला (आता भारतात सुद्धा काही ठिकाणी फुड कोर्ट दिसतात ). एका मोठ्या हॉल मध्ये चारही बाजूला वेगवेगळ्या खाद्यपदार्थांचे स्टॉल्स होते. मधल्या जागेत खुर्च्या टेबले मांडलेली. प्रत्येकाने ट्रे मधून  हवे ते पदार्थ घेऊन यायचे. आणून देणारे कुणी नाही. पदार्थांच्या स्टॉल्स मध्ये खूप विविधता असते. कोरियन, मलेशियन, थाई, चायनीज, इंडियन असे विविध प्रकार. एका ठिकाणी सर्वप्रकारची थंड, गरम पेये मिळतात. पाणीसुद्धा विकतच घ्यायचे. गर्दी खूपच, टेबल शोधायला लागते. 

 

मी तिथे फिश सूप आणि राईस घेतला होता. अगदी पातळ आणि उकळते सूप, त्यामध्ये फिश चे दोन चार तुकडे, समुद्री शैवाल (सीवीड), एखदी पालेभाजी, टोमॅटोची एखादी बारकीशी फोड इतकेच. सोबत एका छोट्या बाऊल मध्ये साधा पांढरा भात. नूडल्स हवे असतील तर सूपमध्ये मिसळून देणार. काउंटरवर दोन तीन प्रकारचे सॉस असतात. प्रत्येकाने त्याच्या आवडीप्रमाणे ते घ्यायचे. सोयासॉस मध्ये बारीक चिरलेल्या लालमिरच्या घातलेल्या. ते त्या सूप मध्ये मिसळून घ्यायचे. मिरच्या भयंकर तिखट असतात. त्यामुळे घेताना जरा जपूनच. सूप अत्यंत चवदार होते.

तिथेच "यांग तो फू" नावाचा  एक स्टॉल होता. निरनिराळ्या चिरलेल्या भाज्या, चिकन, बिफ, मासे इ. चे अत्यंत पातळ कापलेले तुकडे इ. बरेच वेगवेगळे पदार्थ मांडून ठेवलेले असतात. एका वाडग्या मध्ये त्यातील आपल्याला हवे ते निवडून घेऊ, तो वाडगा तिथल्या कर्मचाऱ्याकडे द्यायचा. तो ते सर्व मोजून, त्याचे किती पैसे द्यायला लागतील ते सांगतो. त्यानंतर ते सारे पदार्थ एखाद्या मोठ्या, स्टील ची बारीक जाळी असलेल्या मोठ्या खोलगट गाळणीत काढतो. त्या गाळणीचा दांडा चांगला लांब असतो. तिथे उकळत असलेल्या सूपच्या भांड्यात ती गाळणी बुडवून त्याचा दांडा भांड्याच्या कडेला अडकवून ठेवतो. साधारण पाच एक मिनिटात ती गाळणी बाहेर काढतो. त्या अवधीत त्यातील पदार्थ हवे तितके शिजलेले असतात. मग ते सर्व परत एका बाऊलमध्ये ओतून त्यावर गरम सूप वाढतो. त्या सोबत भाताचा एक छोटा बाऊल देतात. आणि काही सॉस. अतिशय चवदार पदार्थ आणि आरोग्यासाठी उत्तम. कारण त्यात तेल, मसाले इ. काहीच नाही. 

 

एकदिवस तिथल्या फूडकोर्टमधील जपानी स्टॉलमधून जेवण घेतले होते. चार भाग केलेली काळ्या रंगाची प्लेट. एका भागात भात, दुसऱ्या भागात  फिश किंवा चिकन असे काही, एकात सॉस सारखे काही तरी, आणि एकात जपानी पद्धतीचे लोणचे, ज्यात वाळवलेले बारके मासे असतात. सोबत गरम मिसो सूप. हा प्रकार पण मला आवडला. तिथे सर्वजण जेवताना चॉपस्टिक्स वापरत होते. आजकाल माझा लेक आणि त्याचा बाबा चांगले सराईतपणे चॉपस्टिक्स वापरतात. मला अजून तितकासा सराव नाही झालेला.

सिंगापूर मध्ये "बोट की" नावाचा एक विभाग आहे. नदी किनाऱ्यालगत असलेला हा भाग, संध्याकाळ नंतर चांगलाच गजबजलेला असतो. नदीमध्ये नौकाविहारासाठी अनेक लहान लहान नौका असतात. किनाऱ्यावर विविध देशांच्या भोजनाचा आस्वाद घेता येतो. भिंती, दारे, खिडक्या इ. काही नाही. फक्त कापडी छत असते. काही ठिकाणी टेबलवर मांडलेले, सुंदर, डौलदार आकाराचे मेणबत्तीचे स्टॅंडस दिसतात. प्रकाशयोजना अगदी माफक आणि जेमतेमच असते.  रात्रीच्या वेळेस, अंधाऱ्या पाण्यावर चालणाऱ्या प्रकाशमान नौका, हलक्या आवाजातले संगीताचे सूर आणि गार वारा असे जादुमयी वातावरण असते. तिथून दूरवरचा मरलायन देखिल दिसतो.

सिंगापूर मध्ये मी असताना मी आणि मुलगा दिवसभर घरीच असायचो कारण बाबाचे ऑफिस असायचे. तिथे नवखी असूनही, मला एकटीने सगळीकडे जाण्यात काहीच अडचण जाणवत नसे. त्याचे ऑफिस सनटेक सिटी मध्ये होते त्यावेळी. एकदिवस मी संध्याकाळी साधारण ऑफिस संपायच्या वेळेस सनटेक सिटी मध्ये गेले होते. तो खाली येई पर्यंत मी आणि माझा मुलगा तिथली दुकाने, वस्तू बघत वेळ घालवत होतो. एकाजागी एक फुगेवाला होता. वेगवेगळ्या कार्टून्सच्या आकाराचे हवा भरलेले फुगे त्याच्याकडे होते. ते घेण्यासाठी मुलगा हट्ट करायला लागला, म्हणून मी तिथे गेले. किंमत विचारली तर एक फुगा चार का पाच सिंगापूर डॉलर एव्हढ्या किंमतीचा होता. मला अजून डॉलर मध्ये खर्च करायची सवय नव्हती. माझा हिशोब सुरू झाला. चार  डॉलर्स म्हणजे शंभर रूपये ( त्यावेळी १ सिंगापूर$ = २५ रू. होता,आता त्याची किंमत दुप्पट झाली आहे). शंभर, सव्वाशे रुपये खर्च करून एक हवा भरलेला फुगा घ्यायचा मला धीर होईना. असा काही वेळ गेला. मुलाचा हट्ट चालूच होता. 

बाबा आल्याबरोबर त्याने लगेच त्याच्याकडे तक्रार केली, " बाबा, आई मला फुगा घेऊन देत नाहीये."  बाबाने विचारले काय झाले ते.. मग त्या फुगेवाल्याकडे जाऊन दोन तीन फुगे घेऊन आला. लाडक्या लेकाचा हट्ट, बाबा पुरवणारच ना? पण मला जरा राग आला. मी त्याला म्हणाले,  "अरे मी नाही म्हणाले असताना तू का घेऊन दिलेस फुगे? १०० रूपयांचा चा फुगा कशाला पाहिजे? काही वेळातच तो फुटून  जाईल. मग काय उपयोग?"  मी असे बोलतेय, तो पर्यंत मुलाच्या हातातला एक फुगा खरच फुटला होता. मी म्हणलं, "बघ मी सांगत होते ना".  त्या वेळी माझ्या पतीने मला जे सांगितले ते मी आजतागायत विसरले नाही. तो म्हणाला, 

"शंभर रूपये, चार डॉलर आणि ते खर्चून घेतलेली वस्तू उपयोगी आहे कि निरूपयोगी वगैरेचे महत्त्व आपल्याला. त्या लहान मुलाला काय त्याचे? त्या फुग्याची किंमत शंभर रूपये असेल, पण तो मिळाल्यावर त्याला जो आनंद झाला, त्याची किंमत लाख मोलाची आहे. वस्तूची किंमत फक्त पैशात मोजायची नसते." 

तेव्हापासून जेव्हा कधी असा प्रसंग येतो, माझे पुणेरी, कोकणस्थी मन हिशोब करायला लागते, तेव्हा मला तो प्रसंग आठवतो. 

 

बघता बघता आमचा तिथला मुक्काम संपत आला होता. परत जाण्याची तयारी सुरू झाली. त्या लहानशा कालावधीत, अनेक आठवणींचा संचय झालेला होता. माझ्या मुलाची काही छोटी, मित्रमंडळी झाली होती तिथे. इमारतीच्या जवळ असलेल्या क्रिडांगणावर, सकाळ, संध्याकाळ ते सगळे मनसोक्त दंगा करीत असत.एकमेकांची भाषा त्यांना कळत नव्हती, पण त्यामुळे त्यांना काहीच फरक पडत नसे. 

 

माझे पती अजून काही काळ सिंगापूरमध्येच राहणार होते. आम्ही विमानतळाकडे निघालो. काही बोलावेसे वाटत नव्हते. टॅक्सीच्या काचेतून सिंगापूर दिसत होते. आता इथे परत कधी येईन असे वाटत नव्हते. तो काळच अनिश्चितीचा होता. पुण्यात आम्ही दोघेच (मी आणि माझा मुलगा) राहणार होतो. तो विचार पण त्रासदायक वाटत होता. विमानतळाच्या प्रवेशद्वारातून आत प्रवेश केला. मागे वळून पाहिले आणि सिंगापूरचा निरोप घेतला. त्यावेळी मला  माहिती नव्हते, की अजून काही वर्षांनंतर मी परत सिंगापूर मध्ये येणार होते, खूप मोठ्या कालावधीसाठी.  

आणि सिंगापूर जणू माझे दुसरे घरच होणार होते. 

 

(क्रमशः)