📚 चवीच्या गोष्टी

काही माणसे अशी असतात, ज्यांच्यावर बाह्य परिस्थितीचा, सुख - दु:खांचा काहीही परिणाम होत नाही. त्यांचे जे इप्सित आहे, ध्येय आहे, ते साधण्यासाठी ते सदोदित कार्यरत असतात. अशा लोकांना दृढ निश्चयी, द्येयवादी, स्थितप्रज्ञ म्हणून गौरविले जाते. त्यांचे ध्येय हे आदर्श असते, त्यात इतर कुणाचे नुकसान करणे अथवा कुणालाही दु:ख देणे अपेक्षित नसते.

हेच सर्व गुण असलेली काही माणसे मात्र गेंड्याच्या कातडीची म्हणून ओळखली जातात. अशा माणसांना स्वार्थी, संधीसाधू असेही म्हणले जाते. याचे कारण म्हणजे त्यांचे साध्य आदर्श नसते, स्वार्थी असते. ते साधण्यासाठी इतरांना होत असलेल्या त्रासाची अशी माणसे जराही पर्वा करीत नाही. त्यांच्यामुळे दु:खी होत असलेल्यांबद्दल त्यांना सहानुभूती नसते. इतरांच्या रडण्याचा, शिव्याशापांचा या माणसांवर काही परिणामच होत नसतो. त्यामुळे ते दु:खी होत नाहीत, त्यांच्या मनात कसलीही अपराधी भावना देखील नसते. त्यांच्यामुळे नुकसान झालेल्यांचे रडणे त्यांना त्रास देत नाही, ते करीत असलेल्या कर्मापासून विचलित करीत नाही. कारण ते सर्वजण निर्लज्ज असतात. म्हणूनच म्हणले जाते, "निर्लज्जम् सदा सुखी!"

आजकाल माझ्या आसपास वावरणारी 'काही' माणसे या "...सदासुखी" वर्गातली आहेत असे दिसून येते आहे. त्या लोकांच्या अस्तित्वामुळे माझ्यावर आणि माझ्या घरावर होणाऱ्या दुष्परिणामांबद्दल ते पूर्णतः बेफिकीर असल्याचे दिसून येते आहे. त्यांना फक्त त्यांची सोय, त्यांचा फायदा, त्यांच्या इच्छा-आकांक्षा माहिती असतात. त्यांचे हे साध्य साधण्याकरिता ते सतत माझ्या घरात येतात, वरचेवर माझ्या वस्तू, कपडे, घरातील सर्व सुविधा बिनदिक्कत वापरतात... फुकट. ही मंडळी बेघर वगैरे नाहीत बरं का. त्यांना राहण्याकरता ठिकाणा आहे, माथ्यावर छत आहे. अन्न, वस्त्र, निवारा या त्यांच्या प्राथमिक गरजा पूर्ण केल्या जात आहेत. पण त्यांना त्यात समाधान नाही. त्यांच्याकडे आहे त्याहून अधिक काही त्यांना हवे आहे. त्यांना जे मिळते, त्याहूनही अधिक चांगले, आकर्षक असे सर्व त्यांना हवे आहे. अशी इच्छा असणे काही पाप नाही, चुकही नाही. अधिक चांगले जीवन जगावेसे वाटणे हे काही अस्वाभाविक नाही. त्यामुळेच तर मानव जातीची प्रगती झाली आहे ... होत आहे. परंतु त्यांच्या या आसक्तीची पूर्ती करण्यासाठी निवडलेला मार्ग चुकीचा आहे. त्यांच्याकडे जे कमी आहे, ते लगेच आणि आयते मिळायला हवे आहे. त्याकरता स्वतः कष्ट वगैरे करायची त्यांची तयारी नाही. स्वतःला गरीब, गरजू म्हणवून घेत, हे लोक इतरांनी त्यांच्या इच्छा पूर्ण कराव्यात अशी अपेक्षा बाळगतात ... नव्हे ते इतरांचे कर्तव्य आहे असे मानतात. माझ्या घरात मन:पूत ऐषोआराम भोगतात. माझ्या चांगल्या वस्तू, कपडे, माझे घर आणि त्यातील सर्व सोयी-सुविधा एकही पैसा खर्च न करता आणि कसलीही मेहेनत न करता त्यांना वापरायला मिळतात, जे मिळविण्यासाठी मी आणि माझ्या पतीने आजवर कष्ट केलेले आहे. त्यांना सर्व काही आयते आणि मोफत मिळते आहे, तरीही ते बिच्चारे...?

आम्ही ... म्हणजे मी आणि माझे कुटुंबीय काही श्रीमंत नाहीत. आम्ही आमची आयुष्य फक्त सुखोपभोगात व्यतीत केली नाहीत. आम्हीही कष्ट केले आहे, अजूनही आम्हाला कुणी आयते, फुकट काहीच देत नाहीत. आम्हीही अनेक दु:खांचा, अडचणींचा सामना केलेला आहे. अशीही वेळ आलेली होती, की मला माझे सोन्याचे दागिने विकणे भाग पडले होते. सगळीकडे अडचणी होत्या. पण आम्ही कुणाच्या घरी जाऊन वाट्टेल ते उचलून आणले नाही, वापरले नाही. माझ्याकडे वॊशिंग मशीन नव्हते, मोलकरीण देखील नव्हती... पण मी माझ्या आईकडे, किंवा सासुबाईकडे कपड्याचे गाठोडे घेऊन गेले नाही .. धुण्यासाठी.

आज आमच्याकडे जे काही थोडेफार आहे ते केवळ देवाची कृपा, वडिलधाऱ्यांचे आशीर्वाद आणि माझ्या पतीचे प्रामाणिक आणि अपरिमित कष्ट या मुळेच आहे. संकटे, अडचणी कुणाला चुकली नाहीत. पण स्वतःच्या फायद्याकरता, सोयीकरता दुसऱ्या कुणाचे आयुष्य उध्वस्त करण्याच्या या प्रवृत्तीला म्हणायचे तरी काय?

अनेक दिवस असे प्रकार चालू आहेत. सुरुवातीला मी त्याकडे दुर्लक्ष्य केले. पण आता ते प्रकार वाढतच चालले आहेत. आमच्या घरावर अतिक्रमण करणारे चांगलेच निर्ढावले आहेत. त्यांना कुठल्या समर्थ व्यक्तीचे आशीर्वाद लाभले आहेत माहिती नाही, परंतु माझ्या घरात मीच उपरी झाले आहे. मी स्वतःचा वेळ, पैसा खर्च करून बाजारातून आणलेल्या वस्तूंनी बघता बघता निराळे रूप धारण करायला सुरुवात केली. माझ्या वस्तूंवर हे लोक काही नावे आणि आकडे कोरून ठेवतात (अगदी कपड्यांवरसुद्धा). माझ्या घरातील जी उपकरणे आहेत (मिक्सर, ओव्हन, इस्त्री इ.) त्यांच्या केबल्सवर देखील काही नावे आणि पत्ता लिहिलेला/कोरलेला आहे (काळ्या रंगाने, जो पुसला जात नाही). माझ्या कपड्यांवर भलतीच कुठली तरी लेबल्स लावलेली वेळोवेळी आढळतात. माझ्या स्वंयपाकघरातील कुकर, चिमटा, डावापासून सर्व डबे, भांडी, चमचे इत्यादींवर अनेक अक्षरे आणि आकडे कोरलेले आहेत. माझ्या पुण्यातील तुळशीबागेत विकत घेतलेल्या आणि २० वर्षांहून जास्तकाळ वापरात असलेल्या स्टीलच्या वस्तूंवर 'मेड इन इंडोनेशिया', 'मेड इन थायलंड', 'एएमके' 'एमबीके', 'सेकोनेल' 'कॉस्को' असे काहीतरी लिहिलेले आहे. अनेक आकडे कोरलेले आहेत. अनेक वस्तूंवर नुसते 'स्टेनलेस स्टील' असे वाईट अक्षरात कोरले आहे. कुकर, कढई इ. वस्तूंवर त्या वापरण्याच्या सूचना मोठाल्या अक्षरात कोरलेल्या आहेत. त्यांचे आकार बदलले आहेत. हॅन्डल्स लहान केलेली आहे. त्यांची मजल इतकी, की माझ्याकडे असलेल्या रामरक्षा आणि मनाचे श्लोक या पुस्तकांवर त्यांनी स्वतःचे नाव आणि पत्ता असलेले शिक्के उमटवलेले आहेत (नाव दक्षिण भारतीय असावे आणि पत्ता सिंगापूरमधील आहे). माझ्या घरातील सर्व कापडी वस्तूंमधील अर्ध्यापेक्षा अधिक धागे उपसून, त्यांच्या मच्छरदाण्या केलेल्या आहेत (दुसरी उपमा सुचत नाहीये). मी पुण्यामध्ये विकत घेतलेल्या सिल्क च्या ड्रेस मटेरियल मधील जवळ जवळ एक मीटर कापड कापून नेले आहे, उरलेल्यातील धागे उपसलेले आहेत. इतरही काही कापडांमधील काही भाग असाच कापलेला आहे. दोन कापडावरील मूळचे सुंदर भरतकाम काढून त्यावर भल्या मोठ्ठया कुयऱ्या (त्यात सुद्धा बरेच नक्षीकाम केले आहे) भरलेल्या आहेत. सर्व कपडे, चादरी इत्यादींवर एकच डिझाईन ... त्यांना बहुदा तेव्हढेच जमत असावे. माझ्या सर्व ओढण्या इतक्या जाळीदार आणि लहान (लांबी आणि रुंदी) केल्या आहेत, की त्या वापरणे अशक्य झाले आहे (त्यात काही कापड शिल्लकच राहिलेले नाही, नुसतेच आडवे धागे दिसतायत). त्यातील दोन ओढण्यांवर खूप भडक आणि भरीव असे भरतकाम केले आहे -- पांढऱ्या धाग्याने. जे फारच पांचट दिसते आहे, बघवत नाहीये. त्यातच भर म्हणून गुलाबी आणि पिस्ता कलरच्या ओढण्यांना चारी बाजूने पांढऱ्या सॅटीनच्या पट्ट्या लावल्या आहेत. आणखी एका जॉर्जेटच्या ओढणीला टिकल्या लावून दोन बाजूनी जरीचे (पिवळीजर्द प्लास्टिक जर) गोठ लावले आहेत. एका अशाच जाळीदार केलेल्या ओढणीला (बहुदा त्यातलेच धागे उपसून केलेले) गोंडे लावले आहेत, अगदी फिल्मी स्टाईल. अशा ओढण्या माझ्या वयाची कुठली मराठी, ब्राह्मण बाई वापरेल?

नवीन वस्तू, कपडे या लोकांपासून सुरक्षित राहू शकत नाहीत. ती वस्तू घरात आल्याबरोबर दोन तीन दिवसातच या लोकांची त्यावर झडप पडते. एखाद दुसरी वस्तू , दोन चार कपडे घेतले असेही नाही. जितके आहे ते सर्व त्यांनी स्वाहा केले आहे, आणि अजूनही करत आहेत. यांची हाव इतकी प्रचंड आहे, की माझे घर हे त्यांच्या मालकीचे असल्याप्रमाणेच त्यांचे वर्तन आहे. मी कुठली वस्तू अथवा कपडे कुठे ठेवले आहेत ते शोधून काढतात. कुलूप असलेल्या कपाटातून देखील वस्तू गायब होतात. काही वेळा माझ्या पर्स ची चेन उघडलेली असते. ती अन्य कुणी हाताळली असल्याच्या खुणा मला सापडतात. आणि हे करणारे इतके निलाजरे, कोडगे आहेत, कि इतके बोलून, लिहूनही त्यांच्या कारनाम्यात कसलाही खंड पडलेला नाही. मी माझ्या घरात, माझ्या इच्छेनुसार, आवडीप्रमाणे काहीच करू शकत नाही. माझ्या घरातील प्रत्येक बाबीमध्ये त्यांचा हस्तक्षेप आहे. माझे घर म्हणजे जणू रेल्वेची वेटिंग रूम असल्यासारखे झाले आहे. माझ्या अतिशय खाजगी वस्तू देखील हे लोक वापरतात, बाकी वस्तूंबद्दल तर बोलायलाच नको. या अशा लोकांच्या माझ्या भोवती असण्याने, माझ्या आयुष्याची प्रत पार रसातळाला पोहोचली आहे. असे सार्वजनिक आयुष्य कधीकाळी जगणे मला भाग पडेल, असे कधी वाटलेच नव्हते. पण आता ती सत्य परिस्थिती आहे.

माझ्या घरात वावरणाऱ्या व्यक्ती अत्यंत असंस्कृत असाव्यात. सभ्यतेचे कोणतेही नियम त्यांना लागू होत नसावेत. माझे घर वापरणे हा त्यांचा हक्क आहे असे ते समजतात (त्यांची अशी समजूत कुणी करून दिली? माहिती नाही). दुसऱ्याच्या घरात वावरताना जपून वावरावे, आरडा ओरडा, दंगा करून शेजाऱ्यांना उपद्रव होईल असे वर्तन करू नये, कारण त्यामुळे त्याचा आळ त्या घराच्या कायदेशीर रहिवाशांवर येऊन ते अडचणीत येतील याचे भान ठेवावे. वस्तू नीट, जपून, मोडतोड न करता वापराव्यात, त्यात परवानगीशिवाय फेरफार करू नयेत. (खरे म्हणजे दुसऱ्या कुणाच्या वस्तू वापरूच नयेत. नाईलाज असेल तर निदान परवानगी घ्यावी, आणि त्यात काहीही बदल न करता परत द्याव्यात) इतके साधे शिष्टाचार त्यांना कुणी शिकविले नसावेत असे दिसते. ज्यांचे घर (फुकट) वापरतो आहोत, त्यांचा अपमान करू नये. कृतज्ञता व्यक्त केली नाही तरी निदान त्रास देऊ नये, इतकी सभ्यताही त्यांच्याकडे नाही. स्वतःला कष्टकरी, कुशल कारागीर आणि सर्जनशील कलाकार समजणाऱ्यांना, म्हणवून घेणाऱ्यांना किमान इतकी तरी समज असावी अशी अपेक्षा करणे अवास्तव आहे का?

या लोकांचे वाईट व्हावे असे मी म्हणणार नाही. परंतु एकंदरीत वर्तन पाहता, त्यांचे भवितव्य फारसे उज्वल नाही इतकेच म्हणावेसे वाटते. शहाण्यांना शब्दाचा मार पुरतो असे म्हणतात, पण जे नासमज आहेत, बेभानपणे वर्तन करणारे आहेत त्यांना काही सांगण्यात अर्थच नाही. त्यांना काही समजवायचा प्रयत्न करणे, म्हणजे पालथ्या घड्यावर पाणी ओतण्यासारखेच आहे... केवळ निरर्थक.

***