गावोवावी ... (८)

१ मे --महाराष्ट्र दिन ... त्यावेळी मी बॅन्कॉक मध्ये होते. तिथल्या महाराष्ट्र मंडळातर्फे मराठी सुगम संगीताचा कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला होता. मी प्रेक्षकांमध्ये होते, आणि मंचावर माझे पती. कार्यक्रम चांगलाच रंगला होता. तिथल्या मराठी कलाकारांनी भरपूर मेहनत घेतलेली होती. पण मी त्या सर्व सोहळ्यात सहभागी होऊ शकत नव्हते. माझा डावा डोळा अतिशय वेदना देत होता. त्यामुळे डोकेपण दुखत होते. घरी जाऊन, औषध घेऊन, डोळे मिटून स्वस्थ बसून राहावे असे वाटत होते, पण शक्य नव्हते. 

त्यानंतरचा जवळ जवळ दोन महिन्यांचा काळ असाच वेदनादायी होता. मी वेदनाशामक औषधे घेऊनच तिथे वावरत होते. पुण्याला परतल्यावर डोळ्यांच्या डॉक्टर कडे जाणे क्रमप्राप्तच होते. मी डॉ केळकर यांच्या दवाखान्यात गेले. तिथे ज्या डॉक्टर होत्या, त्यांनी  मला सांगितले, की माझा एक डोळा म्हणे आळशी झालेला होता (lazy eye) आणि त्यामुळे नीट काम करत नव्हता. म्हणून मला चष्मा वापरायचा सल्ला दिला. मी तसा चष्मा वापरण्यास सुरुवात देखील केली होती. परंतु फारसा उपयोग होत नव्हता. 

डॉक्टरां च्या सल्ल्यानुसार चष्मा वापरून देखील फारसा उपयोग झाला नव्हता, त्रास वाढतच होता. एका डोळ्याने मला नीट दिसतच नव्हते. डोकेदुखीचा त्रास तर असह्य होत होता.  म्हणून मग परत डॉक्टरकडे जाणे भागच होते. 

या वेळेस मी लक्ष्मी रस्त्यावर असलेल्या डॉ चित्रा खरे यांच्या दवाखान्यात गेले होते. त्यांनी तपासणी केल्यावर सांगितले की नुसता चष्मा वापरून सुधारण्यासारखी व्याधी नाही. शस्त्रक्रिया करावी लागेल. त्यांच्या मुलाचा प्रभात रस्त्यावर दवाखाना आहे. त्यांनी मला तिथे जाण्यास सांगितले. परत तपासण्या करण्यात आल्या, आणि मला कळले की रेटीना (डोळ्यातील पडदा) जिथे जोडलेला असतो, तेथून सरकला आहे, फाटला आहे (retinal detachment). शस्त्रक्रिया करून तो जोडावा लागेल. आणि लगेच शस्त्रक्रिया केली नाही तर डोळा कायमचा निकामी होण्याची शक्यता आहे. त्या शस्त्रक्रियेला स्क्लेरल बकलिंग (scleral buckling) असे नाव आहे. 

आता हे काहीतरीच होऊन बसले होते. सर्वात आधी मला घराची  व्यवस्था लावणे भाग होते. माझ्या घरी मी आणि माझा प्राथमिक शाळेत शिकणारा मुलगा, असे दोघेच राहत होतो. मग काही दिवसांनी शस्त्रक्रिया करायची असे ठरवले. माझ्या पतीला त्या वेळी पुण्यास येणे शक्य नव्हते. घरकामाकरता मला आता काहीकाळ तरी मदतनिसाची जरुरी होती.  स्वयंपाकाकरिता एका बाईंना सांगितले, वरकामा करता देखील एक बाई होत्या. शस्त्रक्रियेनंतर माझी आई १०-१२ दिवस माझ्या घरी येणार होती. तिलादेखील जास्त दिवस राहणे शक्य नव्हते. माझ्या भावाचा  मुलगा त्यावेळी लहान होता. त्याची आई, म्हणजे माझी भावजय डेंटिस्ट आहे. ती दिवसभर तिच्या क्लिनिकमध्ये व्यस्त असे. त्यामुळे माझ्या भाच्याला सांभाळण्याची जबादारी  आई आणि बाबांकडे होती. भाऊ, भावजय दिवसभर व्यस्त असल्याने, घरातली इतरही जबाबदारी   त्यांच्यावरच होती.  त्यामुळे आई आणि बाबांना त्यांच्या घरी असणे आवश्यक होते. 

मला डॉक्टरांनी सांगितलेल्या तपासण्या करण्याकरता जावे लागे. पॅथॉलॉजी लॅब, ईसीजी , एम आर आय असे सगळे सोपस्कार करायचे होते. त्यासाठी  भांडारकर रस्त्यावरील लॅब, पेरूगेट भावे स्कुल जवळील डॉ अय्यर क्लिनिक (ईसीजी साठी) आणि लष्कर भागातील एक प्रसिद्ध हॉस्पिटल (एमआरआय  साठी) अशी त्रिस्थळी यात्रा करायची होती.  मुलगा शाळेत गेल्या नंतर  माझे हे उद्योग चालू होत. डोळ्याचा त्रास होता, त्यामुळे वाहन चालवता येत नव्हते. मग सर्व ठिकाणी रिक्षा ... आधी तपासणीसाठी, मग रिपोर्ट्स आणण्यासाठी. ..पण सर्व काही व्यवस्थित पूर्ण केले.. मग शस्त्रक्रिया. 

प्रभात रस्त्यावरील एका खाजगी दवाखान्यात (डॉ खरे यांच्या) शस्त्रक्रिया करण्यात आली. एकच दिवस हॉस्पिटल मध्ये राहावे लागले, मात्र दुसऱ्या दिवशी घरी आल्यावर खूप ताप आला होता. डोळा सतत दुखत असे, दिवसभर गॉगल लावावा लागे. कारण डोळ्याची जखम होती त्यात इन्फेक्शन होऊ नये म्हणून .. कमीत कमी दीड महिना मला असा काढायचा होता. 

घरी कुणी ना कुणी भेटायला येत असत. मला डोळ्यांची वेदना असह्य होत असे, थोडा थोडा ताप पण असे. पण आपुलकीने विचारपूस करायला आलेल्यांसमोर माझे रडगाणे सांगणे मला ठीक वाटत नसे. मग मी  मिठाई च्या दुकानातून  चकली, चिवडा, बर्फी असे काहीबाही आणून ठेवले.. चहा/कॉफी बरोबर देण्यासाठी म्हणून. आमच्याकडे नुसत्या चहा /कॉफीवर पाहुण्यांची बोळवण करणे म्हणजे, शांतं पापम्. 

काहींना ते काही आवडले नसावे . कुणी म्हणाले, "काय हे? आम्ही इतके आलो घरी, आणि असे बाजारचे पदार्थ पुढे करते आहे. निदान शिरा तरी करायचा घरच्या घरी, एव्हढे काय? डोळ्याचे ऑपरेशन झाले आहे ना? बाकी तर तब्येत चांगलीच असेल." कुणीतरी असेही म्हणाले कि, "त्या अमक्या अमक्या च्या नात्यातल्या बाईंची अशीच डोळ्यांची शस्त्रक्रिया झाली, त्या बाई तर १५ दिवसाच्या आधीच ७-८ जणांचा स्वयंपाक  करायला लागल्या होत्या." असे  काहीबाही ऐकू आले. पण मी असल्या बोलण्यांकडे सपशेल दुर्लक्ष केले. कारण मला माझा एक डोळा कायमचा निकामी होण्याची भीती सतावत होती. बोलणाऱ्याचे काय जाते? झाले, तर नुकसान माझे होणार होते. त्यापैकी कुणीही माझ्या डोळ्यावरील गॉगल काढून, डोळ्याची अवस्था बघण्याची तसदी घेतली नव्हती. एकदा वाटले माझ्या डोळ्यावरला गॉगल काढून , डोळ्याची काय अवस्था आहे ते दाखवावे. मग कदाचित असे काही बोलणार नाहीत. पण जाऊ दे.. 

त्या दिवसांमध्ये मी चितळ्यांकडील  मिठाई आणि इतर थोडे पदार्थ घरी आणून ठेवीत असे... म्हणजे कुणाला तरी सांगून आणवून घेत असे, कारण मला तर घराबाहेर जाण्यास मनाई होती. त्यामुळे घरी येणाऱ्याचा थोडाफार तरी पाहुणचार करता येत होता. 

चितळे बंधू कडे मिळणाऱ्या मिठाईला मात्र तोड नाही. अनेक पुणेकरांप्रमाणे माझे सुद्धा असेच मत आहे. दर्जा आणि  चव उत्तम असतेच आणि किंमतीही वाजवी असतात. त्यांची बाकरवडी तर प्रसिद्धच आहे. बटाट्याचा चिवडा, सुरळीच्या वड्या इत्यादी पदार्थ सुद्धा चांगले आहेत. माझा मुलगा लहान होता, आणि घरी असला की त्याला काहीतरी खाऊ लागायचा. बिस्किटे, चॉकलेट्स इत्यादी सारखे देण्या ऐवजी मी अधून मधून पेढे, बर्फी इ. फ्रीज मध्ये ठेवीत असे. दुधापासून बनवलेला, उत्तम, दर्जेदार, पौष्टिक खाऊ. 

अजून माझ्या डोळ्यांवर गॉगल होताच. काही दिवसांनी माझ्या पतीला पुण्यास येणे शक्य झाले....  जेमतेम दहा बारा दिवसच  मुक्काम होता, परंतु ते दिवस व्यस्ततेचेच होते... त्याच्यासाठी. कारण मी तर घरातून बाहेर जाऊच शकत नव्हते. माझी नणंद त्याच सुमारास पुण्याला आली होती, ती त्या वेळी अमेरिकेमध्ये, शिकागो येथे  राहत असे. 

मला सांगितले होते, की कदाचित माझा एक डोळा कायमचाच दुसऱ्या डोळ्यापेक्षा वेगळा दिसेल. आता मला सतत चष्मा वापरणे भाग होते. चष्म्याचा नंबर सतत वाढत राहण्याची शक्यता होती. म्हणून दर सहा महिन्यांनी तपासणी करणे आवश्यक असणार आहे .. वगैरे वगैरे. पण नशिबाने तसे काही घडले नाही. इतक्या वर्षांनंतर आता थोडा बदल झाला आहे इतकेच. 

*** 

बऱ्याच वर्षांनी मी दिवाळीच्या वेळेस पुण्यात होते. माझ्या मुलाला तर भारतातील, पुण्यामधली दिवाळी कशी असते याची आठवण देखील नसेल कदाचित तेव्हा. 

गेली काही वर्षे पतिदेवांची नोकरी निमित्त विविध ठिकाणी भ्रमंती चालू होती. पहिली २-३ वर्षे भारतातच, पण निरनिराळ्या शहरात आणि नंतर काही वर्षे परदेशांमध्ये. मी आणि माझा मुलगा त्या काळात पुण्यातच राहत असू. सुरुवातीचा काही काळ जरा त्रासदायक होता. मला एकटीने राहायची कधीच सवय नव्हती. आणि आता तर माझ्यासोबत माझा लहान मुलगा होता. त्याला शक्यतो बाबाची उणीव भासू द्यायची नाही असे मी ठरवले होते... पण ते अमलात आणणे तितकेसे सोपे नव्हते. पण हळू हळू सवय होत होती.. त्यालापण आणि मलापण. दिवाळी आणि उन्हाळ्याच्या सुट्टीत बाबाकडे जायचं म्हणून तो खुशीत असायचा. 

--  त्या वर्षी माझे सासू-सासरे बॅन्कॉकला जाणार होते. म्हणजे मलेशिया, सिंगापूर, थायलंड असा त्यांचा प्रवासी मार्ग होता. थायलंड मध्ये ते महिनाभर राहणार होते. म्हणून मग आम्ही दोघे (मी आणि माझा मुलगा) पुण्यातच राहणार होतो. नुकतेच नवीन घर घेतले होते. त्यामुळे हा बदल सुद्धा चांगलाच वाटला. त्या वर्षी दिवाळीचे सगळे पदार्थ मी घरी केले. अगदी चकलीची भाजणी देखील घरी केली. सर्व धान्ये धुवून , भाजून गिरणी मधून दळून आणली. चिवडा, चकली, लाडू, शंकरपाळे सारे काही 'होम मेड'. आमच्या घराच्या बाल्कनीत मातीचा किल्ला केला होता, त्यावर मातीने बनवलेले मावळे उभे केले. माझ्या मुलाला रांगोळी काढायला फार आवडे. त्यावेळी तो सात आठ  वर्षांचा असेल.. त्याच्या कल्पनाशक्ती प्रमाणे तो तिथे चित्रे काढत असे. कधी फुल तर कधी पोकीमॉन. त्याच्यासाठी भरपूर फटाके आणले होते आणि माझ्यासाठी बरेचसे दिवाळी अंक... एकंदरीत दिवाळी आनंदात  व्यतीत होणार होती. 

बॅन्कॉकला परत जाताना माझ्या पतीने सांगितले होते , की आता काही दिवसच तो तिथे (बॅन्कॉकमधे ) असणार आहे. मग परत नवा देश, नवीन प्रकल्प.. परंतु मध्ये काही दिवस त्याला पुण्यामध्ये राहता येणार होते. तसा तो पुण्याला आलेला होता. परंतु ठरवल्याप्रमाणे काहीच घडत नाही, असा तो काळ होता. जेमतेम आठ दिवस होतायत, तोच त्याची प्रवासाची तयारी सुरू झाली होती. त्यात एक सुख म्हणजे, आता जिथे जायचे ते ठिकाण अगदीच नवखे नव्हते. पूर्वी तो तिथे वर्ष - दीड वर्षे राहिलेला होता.

सिंगापूर .. इतका लहान देश, म्हणजे खरे तर फक्त एक शहरच. परंतु जिद्द, शिस्त आणि दूरदर्शी नेतृत्व यांच्या बळावर आशियामधील एक प्रगत देश गणला जातो. इथे अठरापगड जाती धर्माचे लोक, गुण्यागोविंदाने राहतात. सिंगापूर मध्ये भारतीयांची संख्या लक्षणीय आहे. तमिळ तर त्यांची एक अधिकृत भाषा आहे. सिंगापूर मधले काही तमिळ मूळ भारतीय आहेत तर काही श्रीलंकेचे आहेत. तमिळ लोकांप्रमाणेच इथे बंगाली, गुजराथी, मारवाडी, आणि पंजाबी लोक जास्त प्रमाणात आढळतात. बंगाली लोकांमध्ये देखील भारतीय आणि बांगलादेशी असा फरक आहेच. 

मुलाची वार्षिक परीक्षा चालू होती. परीक्षेच्या शेवटच्या दिवशी आमचा प्रवास सुरू होणार होता. पण त्यात थोडी अडचण निर्माण झाली होती. 

मी माझे प्रवासी तिकिटे, व्हिसा इत्यादींचे काम 'ट्रॅव्हल हाउस' नामक संस्थेकडे देत असे. त्यांचा प्रतिनिधी माझ्या घरी येऊ सर्व कागदपत्रे, पासपोर्ट, आणि चेक घेऊन जात असे. आणि मला तिकिटे, व्हिसा आणून देत असे. हे नेहमीचे होते. पण त्यावेळी काहीतरी गल्लत झाली होती. मला ज्या तारखेची तिकिटे हवी होती, त्या पेक्षा वेगळ्या तारखेची तिकिटे मला देण्यात आली होती. मला ती बदलून हवी होती. पण तिथल्या बाईंनी सांगितले, की त्यांचा प्रतिनिधी मला घरपोच तिकिटे देऊ शकत नाही. मला त्यांच्या कार्यालयात जाऊन ती घ्यावी लागतील. जाण्याचा दिवस उजाडला पण माझ्या हातात तिकिटे नव्हती. के के ट्रॅव्हल्स ची दुपारी साडेतीन वाजताची बस होती, घरापासून, मुंबई विमानतळापर्यंत जाणारी. मुलगा शाळेतून आल्यावर लगेचच मी तिकिटे घेण्यासाठी निघाले. पण शेवटी तिकिटे मिळाली. आता काहीच अडचण नव्हती, मी परत एकदा सिंगापूरला जाणार होते. 

त्या पूर्वी दोन वेळेला मी तिथे (थोड्या काळासाठी) राहिले होते. त्या वास्तव्यात सिंगापूर मला अतिशय आवडले होते. माझ्यासारख्या परक्या, अनोळखी व्यक्तीला देखील तिथे वावरताना कसलाच अडथळा येत नाही. सोयी, सुविधा तर आहेतच, त्यातही स्वच्छता आणि नीटनेटकेपणा वाखाणण्याजोगा आहे. आखीव रेखीव शहर रचनेत सौंदर्यदृष्टी जपलेली दिसते. जिथे शक्य असेल तिथे सर्वत्र हिरवाई नजरेत भरते. सुंदर फुलांनी बहरलेली अनेक फुलझाडे दिसतात. विविधरंगी पक्षी आहेत पण रस्त्यावर भटकी जनावरे अजिबात नाहीत. इथल्या रहिवासी इमारतींमध्ये मांजरांचा मात्र सुळसुळाट असतो. कित्येकवेळा पार्किंगमध्ये आपल्या कारच्या टपावर किंवा बॉनेटवर एखादी गलेलठ्ठ मांजरी (किंवा बोकाही असेल) आरामात विसावलेली आढळून येते. कार चे इंजिन सुरू होईपर्यंत जाम हालत नाही. आणि आविर्भाव असा, की जणू काही आम्ही तिच्या खाजगी मिळकतीवर अतिक्रमण करत आहोत. 

-- तर सांगायची गोष्ट अशी की मी आता सिंगापूर मध्ये राहणार होते. या वेळेस देखील थोडे दिवसच होते.. दोन अडीच महिने फक्त. या वेळेस आमची राहण्याची जागा मध्यवर्ती भागात होती. 

घराजवळच बसस्टॉप, सुपर मार्केट, वेट मार्केट (म्हणजे ताजी भाजी, मासे, चिकन इत्यादी मिळण्याचे ठिकाण ) इत्यादी साऱ्या सुविधा होत्या.  या वेळेस प्रथमच मला मोबाईल फोन वापरण्याची संधी मिळाली होती. मी नोकियाचा एक फोन बॅंकॉक मध्ये असताना विकत घेतला होता, परंतु वापरण्याची वेळ आली नव्हती. पुण्यात मोबाईल फोनची गरजच नव्हती. इथे सिंगापूर मध्ये माझ्यासाठी एक प्रीपेड सीम कार्ड खरेदी केले होते. 

प्रेक्षणीय स्थळे  पूर्वीच  बघून झालेली होती. त्यामुळे त्या वेळच्या वास्तव्यात फारसे कुठे जायचे नव्हते. इथल्या महाराष्ट्र मंडळाचा सांगीतिक कार्यक्रम होणार होता, त्याच्या सरावासाठी माझा मुलगा आणि त्याचा बाबा जात असत. त्या वेळात मी माझ्याबरोबर नेलेली दोन तीन पुस्तके वाचली. इतका सलग वेळ मला त्या काळात क्वचितच मिळत असे. घरात सुसज्ज स्वयंपाकघर होते, त्यामुळे मला (नाईलाजाने) घरीच पाकसिद्धी करणे प्राप्त होते. पण तरीही इथल्या फुडकोर्ट मध्ये आम्ही बऱ्याच वेळा जात असू. 

घराजवळच एक फुडकोर्ट (किंवा इथे त्याला हॉकर्स सेंटर सुद्धा म्हणतात) होते, 'लॉन्ग हाउस'  नावाचे. तिथल्या वेस्टर्न फूड स्टॉल मध्ये फिश आणि चिप्स आणि सी फूड स्पॅघेटी एकदम खास होते. 

फिश आणि चिप्स च्या डिश मध्ये एक भलामोठा मासा (डीप फ्राय केलेला) आणि फ्राईज होते. सोबत सॉस आणि आणि नावाला एका लहान कागदी कप मध्ये बारीक कापलेला कोबी, गाजर एका पांढऱ्या, गोडसर  सॉस मध्ये मिसळून दिलेले असत.

स्पॅघेटी मध्ये विविध प्रकारचे समुद्री मासे होते. चव फारच उत्तम होती. तिथे अन्य काही स्टॉल्स होते जसे भारतीय, चिनी, थाई, जपानी इ.  एका बाजूला विविध गरम, गार पेये असलेला वेगळा स्टॉल होता. इथे पाणी विकतच घ्यावे लागते. तिथे 'ते ओ'  (दूध नसलेला चहा) 'ते तारिक', आणि 'ते सी' (दुधाचा चहा ) मिळत असे. सिंगापूर मध्ये जी अनेक लहान मोठी फूड कोर्ट्स, हॉकर्स सेंटर, कौफू, कोपीटीयम इत्यादी आहेत त्याची रचना जवळपास समानच असते. तिथे अगदी माफक किंमती मध्ये ताजे आणि चवदार अन्न मिळते. स्वच्छतेची काळजी घेतलेली असते. प्रशासनाकडून वेळोवेळी तपासणी केली जाते. शिळे पदार्थ, अस्वच्छ परिसर अथवा कामगार आढळल्यास त्यांना काही काळ व्यवसाय बंद ठेवण्यास सांगितले जाते. त्या काळात त्यांनी व्यवसायाची जागा स्वच्छ करून कामगारांना प्रशिक्षण देणे अपेक्षित असते. आणि इथे नियमाचे काटेकोर पालन केले जाते. त्यामुळे स्वस्त आहे म्हणून दर्जाच्या बाबतीत तडजोड केलेली आहे अशी शक्यता अजिबात नसते. 

इथे जंक्शन एट नावाचा शॉपिंग मॉल आहे. तिथे आम्ही अनेकवेळा जात असू. इथे दूध, भाजी पासून सर्व काही मिळते. अनेक लहान मोठी भोजनालये, खाद्यगृहे आहेत. कॉफी शॉप्स आणि फूड कोर्ट इतकच काय सिनेमागृह देखील आहे. तिथेच एम आर टी (मास रॅपिड ट्रान्सपोर्ट) स्टेशन आणि बस इंटरचेंज आहे आणि शेजारीच लायब्ररीची अत्याधुनिक इमारत आहे. थोडक्यात जरुरीचे सर्व काही तिथे मिळते. 

तिथल्या फुडकोर्ट मध्ये मी 'साबा फिश आणि राईस' घेतले होते. एका अती गरम लोखंडी प्लेट मध्ये मासा असतो त्यावर चविष्ट असा सॉस घातलेला. त्यात अगदी लहान (फार तर एखाद्या राय आवळ्या इतकी), मध्ये एक काप दिलेली , हिरव्या रंगाची एक दोन लिंबे होती. त्यांचा रस त्या माशांवर घ्यायचा . अप्रतिम चव असते. ही गरम लोखंडी प्लेट एका (त्या प्लेटच्या आकाराच्या) लाकडी ट्रे मध्ये ठेवलेली असते. सोबत वाळवलेल्या मासळीचे लोणचे आणि चिली वगैरे दिलेले असते. एका छोट्या वाडग्यात पांढरा शुभ्र, गरम भात आणि त्याच्या सोबत एक सूप ची वाटी पण असते. एखाद्या भारतीयाला वाटेल, हे काय जेवण झाले? पण खरंच सांगते, ते सुद्धा भरपूर होते. आणि ज्यांना मासे आणि भात प्रिय आहे अशा लोकांना तर नक्कीच आवडेल. 

इथले चिकन कटलेट राईस आणि फिश बॉल सूप (त्याच्या बरोबर  भात किंवा नूडल्स असे पर्याय आहेत.) हे पदार्थ देखील चांगले असतात. एक स्लाइस्ड फिश सूप नावाचा पदार्थ मिळतो त्यात क्लिअर सूप किंवा तोम याम सूप असे काही पर्याय उपलब्ध असतात. यात देखील राईस किंवा नूडल्स असे  पर्याय आपण निवडू  शकतो. 

इथे रोटी-पराठा स्टॉल आहे. मैदा वापरून बनवलेले पराठे आणि सोबत फिश किंवा चिकन करी देतात. यात चीज पराठा , एग पराठा इ. प्रकार आहेत. इथे चॉकलेट पराठा देखील मिळतो. इथे पराठ्याचा उच्च्चार प्राठा असा करतात आणि थोसाई  आणि वडई  म्हणजे डोसा आणि वडा.  इथल्या आनंद भवन नामक उपहार गृहामध्ये रॉकेट डोसा पण होता. 

एकंदरीत प्रत्येकाच्या आवडी निवडीचे काही ना काही पदार्थ इथे नक्कीच मिळतात. सिंगापूरचे हे एक वैशिष्ट्यच आहे. इथे  विविध प्रांतातील खाद्यपदार्थ त्यांचे स्वतंत्र अस्तित्व टिकवून आहेत. तरी त्यात कुठेतरी एकजिनसीपणा जाणवतो. इथे जगभरातून नानाविध जाती धर्माचे लोक आढळतात. प्रत्येकजण स्वतःचे  धार्मिक, सांस्कृतिक अस्तित्व जपून देखील सिंगापोरियन जीवनशैली आत्मसात करू शकतो. इथे ईद, ख्रिसमस, दिवाळी, चिनी नवीन वर्ष इत्यादी सण सारख्याच उत्साहाने साजरे केले जातात. सार्वजनिक जीवनात जाती, धर्म अथवा प्रांत यावरून तेढ अजिबात दिसून येत नाही. 

इथल्या मराठी मंडळाचा संगीताचा कार्यक्रम काही कारणाने पुढच्या तारखेला करण्याचे ठरले होते. पण माझा सिंगापूरमधील मुक्काम संपत आला होता. त्यामुळे तो कार्यक्रम बघण्याची, अनुभवण्याची संधी मला घेता आली नाही. दिवाळीला पुन्हा इथे येण्याचे नक्की करून मी परतीच्या प्रवासाची तयारी सुरू केली होती. 

(क्रमशः) 

गावोगावी ...(७)

 "आपल्याला बीजिंगला जायला लागणार आहे. "

संध्याकाळी घरी  आल्यानंतर माझ्या पतीने मला बातमी दिली.  

का?   कशासाठी?   वगैरे विचारणे गैरवाजवी होते.  

"कशासाठी म्हणजे काय,  ऑफिसचे काम आहे"',   असच उत्तर मिळणार होते. 

त्या वेळी मी बॅकॉक मध्ये होते. त्या लहानशा सुट्टीत अजून एका देशाची सफर होणार होती.  पूर्वी  एकदा चीनमध्ये जायची संधी माझ्या हातातून निसटली होती.  दैवयोगाने, मला ती परत एकदा मिळत होती. आनंद होताच त्याबरोबर उत्सुकता खूप जास्त होती. प्रवासात, एखाद्या नवीन प्रदेशात गेल्यावर साहजिकच प्रेक्षणीय स्थळे पाहण्याला प्राधान्य दिले जाते. मी पण अनेक प्रेक्षणीय,  ऐतिहासिक, सांस्कृतिक इ.  स्थळांचे दर्शन घेतले आहे.  वेगवेगळ्या प्रदेशांमधील समाजजीवन, संस्कृती, धार्मिक चाली रीती बद्दल मला नेहमीच कुतूहल वाटते. तसेही  "माहितीचा विस्फोट"  असलेल्या काळात जवळ जवळ काहीच अप्राप्य राहिलेले नाही.  घरात बसूनही अनेक देशांची सफर करता येते.  अनेक पर्यटन स्थळांची स्थिरचित्रे,  चलतचित्रे आपल्याला कधीही उपलब्ध होऊ शकतात.  माहिती मिळविण्यासाठी अनेक पुस्तके उपलब्ध असतात.  तरीही प्रत्यक्ष तिथे जाणे हा एक निराळाच अनुभव असतो.   मोबाईल फोन,  कॅमेरा इ.  साधने माझ्याकडे नव्हतीच.  त्यामुळे बघणे आणि ऐकणे यावरच जास्त भर होता. 

 

बीजिंग विमानतळावर विमान उतरत होते. भारत देशा सारखीच पुरातन संस्कृती आणि परंपरा असलेला आणि भारताचा सख्खा शेजारी असलेला चीन हा देश.  अशिया खंडातील चीन हे एक बलशाली राष्ट्र आहे.  भारताप्रमाणेच महाप्रचंड लोकसंख्या असलेला हा देश आहे. चीन चे सत्ताधारी सरकार आणि चिनी जनतेने  अनुशासन,  निष्ठा आणि अमाप कष्टाच्या योगे आश्चर्यकारक प्रगती साधली आहे. चीन देशाच्या, त्यांच्या इतिहास आणि संस्कृतीच्या अनेक कथा वाचलेल्या होत्या. डॉ कोटणीस आणि चिंगलानची कथा तर रूपेरी पडद्यावर पाहिलेली होती. चीनच्या "ग्रेट वॉल" ,  "फोर्बिडन सिटी" इत्यादीच्या कथा ऐकलेल्या होत्या.  आता ते सारे मी प्रत्यक्ष पाहणार होते.  माझे पती त्या आधी,  काही काळासाठी कामानिमित्ताने चीन देशी वास्तव्यास होते. त्याचे तिथले अनुभव, ऐकून बरीच माहिती माझ्याकडे आहे असे वाटत होते. परंतु जेव्हा प्रत्यक्ष चिनी भूमीवर पाऊल ठेवले तेव्हा ते सारे किती तोकडे आहे हे लक्षात आले. 

 

बीजिंग  चा विमानतळ चांगलाच मोठा,  नीटनेटका आणि  खूप गर्दी असलेला असा आहे. तिथे येणारे आणि तिथून प्रवासासाठी जाणारे असे असंख्य प्रवासी दिसत होते. विमानतळावर, येणाऱ्या प्रवाशांचे तापमान तपासणारी उपकरणे तिथे लावलेली होती. नुकतीच सार्स ची साथ येऊन गेलेली होती.  त्यामुळे ही दक्षता घेतलेली  दिसत होती. विमानतळावरचे कर्मचारी त्यांच्या कामात कुशल होते.  इतकी गर्दी असूनही कुठेही अडथळे न येता,  फार थोड्या कालावधीत आम्ही तिथून बाहेर आलो होतो.  

मी बीजिंग मध्ये आले तो मे महिना होता. हवा आल्हाददायक होती. ज्या हॉटेलमध्ये मुक्काम होता, त्याच्या अगदी समोरच एक पार्क होता. तिथे दिवसाची सुरूवात खूपच लवकर होत असे.  पहाटे चार साडेचार वाजताच चांगले उजाडलेले असायचे. आणि संध्याकाळी अगदी उशीरापर्यंत म्हणजे सात वाजेपर्यंत, मावळतीच्या सूर्याची किरणे रेंगाळत असायची. दिवसभर माझे पती त्यांच्या कार्यालयीन कामात व्यस्त असत.  तो देश माझ्यासाठी अनोळखी होता. तिथली भाषा मला समजत नव्हती. त्यामुळे मला एकटीला फार कुठे जाणे शक्यच नव्हते. मी कधी कधी मुलाला घेऊन समोरच्या पार्क मध्ये जायची. तिथे इतरही काही लोक असायचेच. लहान मुले लगेच एकमेकात मिसळून खेळायला लागत.  त्यांना ओळखीपाळखीच्या शिष्टाचारांची गरजही लागत नसे.  तेच भाषेबद्दल. माझा मुलगा त्या वेळी इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत जात असला,  तरी अजून संभाषण करण्याइतकी ती भाषा त्याला अवगत नव्हती. आणि असती तरी उपयोग नव्हताच. त्या मुलांसोबत असलेले पालक मात्र, ओळख नाही म्हणून आणि भाषेचा प्रश्न म्हणून बाजूला थांबलेले असत. मला कुठे जायचे असेल तर ज्या हॉटेलमध्ये राहत होते,  तिथल्या स्वागतकक्षातील कर्मचाऱ्याकडून मला जिथे जायचे असेल, त्या ठिकाणाचे नाव आणि पत्ता पत्ता चिनी भाषेत  लिहून घ्यावे लागे.  कारण मला नाव जरी माहीत असले,  तरी माझे  बोलणे/ उच्चार चालकाला कळतीलच असे नाही.

बीजिंग हे शहर खूप सुंदर आहे. भव्य इमारती आणि आणि  प्रशस्त रस्ते आहेत. रहदारी खूप असतेच, पण ती शिस्तबद्ध आहे. तिथे काही ठिकाणी मी रस्त्यांच्या दुभाजकांवर विविध रंगाची फुलझाडे पाहिली.  एकही फूल कुणी तोडलेले,  ओरबाडलेले दिसत नाही. सार्वजनिक जागांची स्वच्छता देखिल कसोशीने सांभाळलेली दिसते. बीजिंगमध्ये रोजच्या प्रवासासाठीचे वाहन म्हणून अनेक लोकं सायकली  वापरताना दिसत होते. अगदी रहदारीच्या रस्त्यांवर  देखिल   सायकलींसाठी  एक भाग राखीव असतो.  

बीजिंगमधील प्रसिद्ध तिआनमेन चौक आहे तिथून जवळच पर्ल मार्केट आहे. विविध रंगांचे आणि आकाराचे असंख्य मोती तिथे होते. मोत्यांच्या माळा,  ब्रेसलेट्स,  अंगठी असे अनेक दागिने घडवलेले दिसत होते. काही ठिकाणी सुंदर रेशमी किंवा सॅटीनच्या कापडाचे बटवे तयार करून तर काही ठिकाणी सुबक लाकडी पेट्यांमध्ये दागिने ठेवलेले होते. पुट्ठ्याच्या विविध आकाराच्या पेट्या तयार करून,  त्यावर सॅटीनचे आवरण लावून,  त्यात असंख्य लहान मोठ्या वस्तू विकल्या जात होत्या. उत्कृष्ट प्रतीच्या चामड्यापासून तयार केलेल्या वस्तू तिथे होत्या.  तसेच रेशमी आणि सॅटीनचे कापड खूप कमी किमतीत विकले जात होते. तिथे जाऊन काहीही खरेदी न करता परतणे अशक्यच आहे. तेथील विक्रेते मला त्यांच्या कॅल्क्युलेटर वर वस्तूंची किंमत दाखवीत असत (कारण मला त्यांची आणि त्यांना माझी भाषा कळत नसे). मग त्याच कॅल्क्युलेटरवर  मी किती किंमत देऊ शकेन त्याचा आकडा टाईप करीत असे. काही वेळानंतर कुठल्यातरी एका रकमेवर एकवाक्यता झाली, की मी ती वस्तू खरेदी करीत असे.

भारताप्रमाणेच चीनमध्ये देखिल  लोकसंख्या आणि गरिबी या समस्या आहेत. चिनी जनता खरोखरच  अतिशय कष्टाळू आहे. वेगवेगळी कौशल्ये त्यांच्याकडे आहेत. त्याचा वापर करून  अनेकजण आपली उपजीविका करतात. येथे तयार होणाऱ्या सुंदर कलाकुसरीच्या वस्तूंना जगभरातून मागणी असते. 

 

चीनची प्रसिद्ध प्राचीन भिंत बघताना आश्चर्याला पारावार राहत नाही. जुन्या काळात उपलब्ध असलेली अगदी अल्प आणि अप्रगत साधने वापरून एव्हढे प्रचंड बांधकाम कसे केलेले  असणार. त्याचे वास्तू रचनाकार, बांधकाम करणारे कामगार, कारागीर इत्यादींनी हे काम कसे केले असेल?  सारेच अद्भुत..  तिथून खाली उतरताना अगदी अरुंद असा पायऱ्या पायऱ्यांचा रस्ता आहे.  तिथे दुतर्फा अनेक विक्रेते अनेक नवलाईच्या आणि कलाकुसरीच्या  वस्तू विकत होते.  चिनी लोक चांगली कुशल आणि कसबी कलाकार असतात.  कागद, कापड, बांबू अशा सहजपणे मिळू शकणारे सामान वापरून तयार केलेल्या  तऱ्हेतऱ्हेच्या सुंदर, कलात्मक वस्तू  तिथे होत्या. 

"समर पॅलेस" ही एक पुरातन वास्तू आहे.  तशा अनेक पिढ्या तिथे राहिलेल्या, वावरलेल्या आहेत. अगदी अलीकडील काळात चीन च्या डोवेजर क्वीन चे ( राजमाता ) वास्तव्य तिथे असे. चीन च्या राजघराण्याच्या अनेक पिढ्यांनी वेळोवेळी नूतनी करून त्या वास्तूचे  भव्य आणि सुबक स्वरूप कसोशीने जपलेले आहे.  आधुनिक काळात  देखिल त्या ऐतिहासिक वास्तूचे जतन खूप चांगल्या पद्धतीने केलेले आहे.  

राजवाड्याच्या प्रवेशद्वारासमोर दोन्ही बाजूला कठडे असलेला आणि व्हरांड्याप्रमाणेच छत असलेला एक लहानसा अरुंद  रस्ता आहे.  त्याच्या बाजूला विस्तीर्ण असा जलाशय आहे.  थंडीच्या दिवसात तो तलाव पूर्ण गोठलेला असतो.

खूप मोठ्या परिसरावर पसरलेला अतिभव्य राजवाडा  म्हणजेच "फोरबिडन सिटी" . चीनच्या सामर्थ्यशाली सम्राटांचे निवासस्थान. अर्थात आता तिथे कुणीही  राजवंशातले सदस्य वास्तव्यास नसतात. चीनव्या  इतिहासाचा,  संस्कृतीचा  अनमोल असा ठेवा असलेली ती संपूर्ण वास्तू, कसोशीने जतन केलेली आहे.  तिथे सम्राटांचे राजसिंहासन देखिल आहे.  

बीजिंग मध्ये अनेक प्रेक्षणीय स्थळे आहेत. ते शहर देखिल अनेक ऐतिहासिक  घटना आणि स्थित्यंतराचे साक्षीदार आहे. आधुनिक काळाला साजेशी जीवनशैली आता तिथल्या जनतेने आत्मसात केली आहे. परंतु  परंपरा आणि संस्कृतीची जोपासना देखिल केलेली दिसून येते. 

बीजिंगमध्ये आमचा मुक्काम हॉटेल मध्येच असल्याने स्वयंपाक करण्याच्या कामातून मला आपोआपच रजा मिळाली होती. दिवसभर माझे पती कार्यालयीन  कामात व्यस्त असत. संध्याकाळी जसा वेळ मिळेल त्या प्रमाणे आसपास कुठे थोडफार जाणे जमत असे.  शनिवार रविवारी मात्र भ्रमंतीसाठी मोकळा वेळ मिळत असे. 

एके दिवशी एका भारतीय रेस्टॉरंट मध्ये  जायचा योग आला होता. लहानशा आटोपशीर जागेमध्ये टेबल खुर्च्या इत्यादींची सुबक मांडणी केलेली ती जागा होती.  नाव होते हॉटेल "ताज". आम्ही तिथे गेलो तेव्हा अजिबातच गर्दी नव्हती.  खरं म्हणजे आम्ही तिघेच जण तिथे होतो. तिथे आम्हाला शाही म्हणता येईल अशी बिर्याणी देण्यात आली. आणखी काय घेतले होते ते आठवत नाही आता.  परंतु त्या बिर्याणीची चव धेणारा प्रत्येकजण नक्की म्हणेल .. "वाह ताज! ". 

 

असेच एकदा दिवसभर हिंडून  फिरून दमायला झाले होते. जरा उशीरच झाला होता, चांगला अंधार झालेला. हॉटेलकडे जायच्या वाटेवरच असलेल्या एका चिनी खानपानगृहामध्ये जायचे ठरवले. संध्याकाळची वेळ ..  गर्दी भरपूर होती. नशिबाने अगदी कोपऱ्यातले एक टेबल मिळाले. माझे पती काही काळ तिथे वास्तव्यास असल्याने, काय आणि कसे मागवायचे याची त्यांना चांगली माहिती होती. एका मोट्ठ्या चिनीमातीच्या पसरट अशा भांड्यामध्ये  त्यांनी आम्हाला एक अख्खा मासा आणून दिला.  भांड्यामध्ये तो मासा पूर्ण बुडेल इतके लालसर रंगाचे जरासे तिखट असे तेल होते. त्या तेलात आणखी पण काही मसाले असावेत.  मासा त्या तेलामध्ये चांगलाच मुरलेला होता.   सुरीने त्याचा एक तुकडा कापून आपल्या समोरील लहान ताटलीमध्ये काढून घ्यायचा.  पाहिजे तितकाच शिजलेला तो मासा,  खूपच चवदार होता.   सोबत एका वाडग्यामध्ये थोडा भात दिलेला होता.  भात जरी पांढरा दिसत असला तरी त्याला एक वेगळी चव होती. त्या बरोबरच  मोठ्या लाडूसारख्या आकाराचा, पण अगदी मऊ आणि बाहेरून पांढरे तीळ लावलेला गोड पदार्थ होता.  आणखी पण काही पदार्थ होते.  वेगवेगळ्या आकारांच्या भांड्यातून आणि ताटल्यांमधून  कलात्मकरितीने वाढलेले होते.  जेवताना तिथे भारतीयांसारखे पाणी पीत नाहीत.  एका लहान कप मध्ये आम्हाला गरम चहा दिलेला होता.  अत्यंत रूचकर असे ते भोजन होते. 

 

भारता प्रमाणेच चिनी खाद्य संस्कृती अतिशय समृद्ध आहे.  घाईघाईने,  येताजाता अशाप्रकाराने त्याचा नीट आस्वाद घेता येत नाही.  त्यासाठी व्यवस्थित, ऐसपेस असा वेळ द्यायला पाहिजे. तसेच काही नवीन आणि वेगळे चाखायची तयारी असायला हवी. आहाराचे नियम आणि पथ्य देखील कधीतरी बाजूला सारता यायला हवे. अनेक प्रकाराची व्यंजने असलेले त्यांचे भोजन असते. त्यात सुप्स,  व्हेज,  नॉनव्हेज पदार्थ, राईस,  नूडल्स यांचा प्रामुख्याने समावेश असतो. या बरोबरच वेगवेगळ्या प्रकारचे सॉस,  लोणची इ.  लहान भांड्यामधून दिलेले असते.  भोजनासाठी वापरली जाणारी लहान मोठी पात्रे (जास्त करून चिनीमातीची असतात) देखिल अत्यंत सुबक असतात.  त्यामुळे रसने सोबत दृष्टी देखिल तृप्त होते.  

आमच्या घरातील सर्व सदस्यांना चिनी भोजन अतिप्रिय आहे. 

 

बीजिंगमधील थोड्या कालावधीच्या वास्तव्यात चीनच्या वैभवशाली इतिहासाची आणि प्राचीन संस्कृतीची फक्त एक झलक माझ्या दृष्टिपथात आली होती.  ती लहानशी झलक देखिल मोहक होती,  अजून काही जाणून घ्यायची उत्सुकता वाढविणारी होती.  तिथे परत जाणे जमेल किंवा जमणार नाही,  परंतु तिथल्या आठवणी मात्र माझ्यापाशी कायमस्वरूपातच असतील हे नक्की.

  

(क्रमशः)